آموزش محاسبه بازده اوراق اخزا

به منظور آشنایی با نحوه محاسبه نرخ بازده نگهداری اسناد خزانه اسلامی تا سررسید و همچنین مقایسه بازده این اوراق با سایر اوراق تأمین مالی، می‌توان نرخ بازده اسناد خزانه به صورت روزشمار و به شکل زیر محاسبه می‌شود:

اوراق خزانه اسلامی (اخزا) چیست؟

اوراق خزانه اسلامی (اخزا) چیست؟ شاید شما هم واژه اخزا را شنیده باشید، اما به درستی ندانید که این اوراق چه هستند و چطور معامله می‌شوند.
همان‌طور که می‌دانید، دو رکن اساسی و جدا نشدنی بازار، ریسک و بازده هستند. می‌توان ادعا کرد که اکثر اوراق بهاداری که در بازار معامله می‌شوند و انواع مختلف سرمایه‌ گذاری‌ها با درجه‌ای از ریسک همراه هستند و ریسک بخش جدا نشدنی بازار است. اما آیا سرمایه‌گذاری وجود دارد که با ریسک همراه نباشد؟ ممکن است اولین پاسخی که به ذهنتان برسد این باشد که، بله سرمایه‌گذاری در بانک، یکی از انواع سرمایه‌گذاری بدون ریسک است.

پاسخ شما درست است، اما سرمایه‌گذاری در بانک هم با درصد پایینی از ریسک همراه است. در این مقاله قصد داریم، اوراق بهاداری را به شما معرفی کنیم که ریسکی معادل با ریسک سرمایه‌گذاری در بانک دارد و یا می‌توان آن را جزو اوراق بهادار بدون ریسک معرفی کرد. در ادامه مقاله به‌توضیح اوراق یا اسناد خزانه اسلامی خواهیم پرداخت.

اوراق خزانه چیست؟

اوراق خزانه یا treasury Bill یا T.B از اوراق بهادار قابل‌معامله‌ای هستند، که می‌توانند قبل از سر‌رسید، بدون اعمال جریمه به وجه نقد تبدیل شوند. این اوراق توسط دولت‌ها منتشر می‌شوند و سررسیدی زیر یک‌سال دارند. در کشورهای دیگر این اوراق به قیمتی کمتر از ارزش اسمی فروخته می‌شوند و در سررسید معادل با ارزش اسمی بازخرید می‌شوند.

هدف اصلی انتشار این اوراق توسط دولت‌ها، تامین کسری بودجه خود است. این اوراق از ابزارهای مالی با ماهیت بدهی هستند و جزء اصلی‌ترین ابزار بازار پول جهت اعمال سیاست‌های پولی است.

اوراق خزانه اسلامی چیست؟ این اوراق به چه منظوری ایجاد می‌شوند؟

دولت برای پرداخت بدهی‌های خود به طلبکاران غیر‌دولتی (مثل پیمانکاران)، از این اوراق استفاده می‌کند، در واقع با انتشار این اوراق دولت پرداخت بدهی‌هایش را به تعویق می‌اندازد. تنها تفاوتی که اوراق خزانه اسلامی با اوراق خزانه رایج در دنیا دارد این است که در ایران اوراق صادر شده به شکل مستقیم به طلبکاران داده می‌شود و آن‌ها در صورت نیاز به وجه نقد می‌توانند آن را در بازار فرابورس به فروش برسانند. این تفاوت ناشی از وجود مشکلات فقهی در اوراق خزانه رایج در دنیا است.

با استفاده از این اوراق دولت علاوه‌بر تسویه بدهی‌های خود، می‌تواند در کنار کنترل وجوه نقد موجود در بازار کسری بودجه خود را نیز از این طریق تامین کند.

ویژگی‌های اوراق خزانه اسلامی

اوراق خزانه اسلامی که با نماد «اخزا» شناخته می‌شوند اوراقی بدون کوپن هستند. منظور از آموزش محاسبه بازده اوراق اخزا بدون کوپن بودن اوراق، این است که به آن‌ها هیچ سودی تعلق نمی‌گیرد و نرخ سود این اوراق برابر صفر است. خریداران این اوراق تنها از تفاوت قیمت خرید و ارزش اسمی آن در سر‌رسید سود خواهند کرد. دارندگان این اوراق در تاریخ سررسید وجه نقدی معادل مبلغ اسمی، از دولت دریافت می‌کنند. سررسید این اوراق معمولا در بازه زمانی 4 تا 52 هفته است.

اوراق خزانه اسلامی، اوراقی هستند که سر‌رسید آن‌ها کمتر از یک سال است و طی این دوره هیچ سودی به دارندگان آن تعلق نمی‌گیرد. این اوراق ریسک نکول ندارند و ریسک نقدشوندگی آن‌ها بسیار پایین است.

اوراق خزانه اسلامی، اوراقی هستند که سر‌رسید آن‌ها کمتر از یک سال است و طی این دوره هیچ سودی به دارندگان آن تعلق نمی‌گیرد. این اوراق ریسک نکول ندارند و ریسک نقدشوندگی آن‌ها بسیار پایین است. تنها ریسکی که می‌تواند این اوراق را تهدید کند ریسک نوسان آموزش محاسبه بازده اوراق اخزا قیمتی آن‌ها است.

ریسک نکول

اوراق خزانه، جزء اوراق بدون ریسک در نظر گرفته می‌شوند. از آن‌جایی که این اوراق توسط دولت، برای تامین بودجه و یا پرداخت بدهی‌هایش منتشر می‌شوند، ریسک نکول (عدم ایفای تعهدات در تاریخ سر رسید) نخواهند داشت. زیرا دولت این اوراق را به‌عنوان بدهی‌های خود درنظر می‌گیرد و پرداخت آن‌ها را در اولویت قرار می‌دهد. خزانه‌داری کل کشور نیز پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی را در تاریخ سررسید تعهد می‌کند. این تعهدنامه به امضای وزیر امور اقتصادی و دارایی رسیده است.

ریسک نقدشوندگی

اوراق خزانه ریسک نقد‌شوندگی خیلی پایینی دارند. زیرا این اوراق قابلیت معامله در بازار فرابورس را دارند. حجم روزانه معاملات این بازار بسیار بالا است، بنابراین دارندگان این اوراق هر زمان که بخواهند می‌توانند اقدام به فروش آن کنند. علاوه‌بر آن وجود بازارگردانان متعدد به نوعی تضمینی برای نقد‌شوندگی این اوراق است. چون بازار‌گردانان در طول ساعت معاملاتی حضور دارند و همزمان اقدام به خرید و فروش در بازار می‌کنند.

تنها ریسکی که این اوراق با خود دارند ریسک نوسانات قیمتی است، چون قیمت این اوراق بر اساس فرایند عرضه و تقاضا مشخص می‌شود.

مزایای انتشار اوراق خزانه اسلامی

1. انتشار این اوراق باعث می‌شود تا دولت برای تامین مالی خود، دست به استقراض نزند و منجر به حفظ استقلال کشور می‌شود.
2. كمك به سیاست‌های پولی و مالی به منظور اعمال سیاست‌های بهینه جهت تنظیم و كنترل انتظارات بازار
3. ایجاد بستری مناسب برای توسعه ابزارهای مالی بازار
4. از آن‌جایی که این اوراق بدون ریسک هستند، نرخ بازده آن‌ها، نرخ بازده بدون ریسک در نظر گرفته می‌شود. با استفاده از این اوراق می‌توان از انتظارات بازار از نرخ سود بدون ریسک با سررسیدهای مختلف آگاه شد.
5. از دیگر مزایای اوراق خزانه اسلامی این است که به درآمد این اوراق مالیات تعلق نمی‌گیرد.

به‌طور کلی با انتشار این اوراق علاوه‌بر این‌که دولت می‌تواند بدهی‌هایش را مدیریت کند، با کاهش حجم نقدینگی موجود در بازار از ایجاد تورم می‌شود جلوگیری کرد. همچنین مردم می‌توانند از نرخ بازده بدون ریسک مطلع شوند و در بازارهای مناسب سرمایه‌گذاری کنند.

وجه مورد نیاز، برای پرداخت ارزش اسمی این اوراق در سر‌رسید از کجا تامین می‌شود؟

سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور به‌عنوان یک واسط بین بانک‌های مسئول پرداخت و خزانه‌داری عمل می‌کند. این سازمان با توجه به تاریخ سر‌رسید اوراق، منجر به انتقال وجوه لازم به بانک می‌شوند.

در زمان سر‌رسید چه سازمانی مسئول پرداخت مبلغ این اوراق به دارندگانش است؟

شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات) بر اساس اطلاعاتی که راجع‌به دارندگان اوراق خزانه دارد، ارزش اسمی اوراق را از طریق بانک‌های مشخص شده به حساب دارندگان این اوراق واریز می‌کند.

حال که با این اوراق و ویژگی‌های آن آشنا شدیم، اگر قصد خرید آن‌ها را داشتیم، چه کاری باید انجام دهیم؟

اگر سرمایه‌گذار هستید و در بازار بورس و فرابورس فعالیت می‌کنید، پس قطعا دارای کد بورسی هستید. خرید و فروش این اوراق در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران انجام می‌شود. خرید و فروش این اوراق مانند خرید و فروش سایر اوراق بهادار می‌تواند به‌صورت آنلاین انجام شود. اگر هم کد بورسی ندارید، می‌توانید اقدام به گرفتن آن کنید. قیمت اوراق خزانه اسلامی بعد از عرضه شدن توسط فرایند عرضه و تقاضا در بازار تعیین می‌شود. وجوه ناشی از فروش این اوراق یک روز کاری پس از معامله به حساب فروشنده واریز خواهد شد.

برای دیدن تابلو معاملاتی یک ورقه بهادار می‌توان به سایت tsetmc مراجعه کرد و با درج نماد مورد نظر، از اطلاعات مربوط به آن باخبر شد. اوراق خزانه نام و نمادهایی متفاوت از سهام شرکت‌هایی که در بازار معامله می‌شوند، دارند.

به شکل زیر توجه کنید، این شکل تابلو معاملاتی متعلق به اوراق خزانه‌ای است که به منظور پرداخت بدهی‌های دولت منتشر شده‌اند. در کنار نام این اوراق اعدادی ذکر می‌شوند که قسمتی از آن مربوط به تاریخ سر‌رسید این اوراق است. برای مثال در شکل زیر، بالای تابلو مشخصات ورقه بهادار مورد نظر را می‌بینید «اسناد خزانه-م20 بودجه 020806-98 (اخزا820)- بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس».

قسمت اول مشخص‌کننده، نوع ورقه بهادار است که در این‌جا اسناد خزانه هستند. این اسناد به منظور تسویه بدهی‌های دولت منتشر شده‌اند. عدد 020806 نشان دهنده تاریخ سر‌رسید این اوراق است. سر‌رسید این اوراق تاریخ ششم آبان ماه سال 1402 است.

اخزا820 نیز نماد معاملاتی این ورقه بهادار است. این اسناد در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس معامله می‌شوند.

نمونه‌ای از تابلو معاملاتی اوراق خزانه

فرض کنید شما قصد خرید اسناد خزانه دارید!

چگونه می‌توان لیستی منظم از اوراق خزانه منتشر شده و تاریخ سر‌رسید آن‌ها پیدا کرد؟

برای این‌که به این فهرست دسترسی پیدا کنید لازم است ابتدا وارد سایت آموزش محاسبه بازده اوراق اخزا سازمان فرابورس ایران ifb.ir شوید. در بالای این سایت از قسمت بازارها و محصولات، اسناد خزانه اسلامی را انتخاب کنید. حال می‌توانید لیست اوراق خزانه‌ای که تاکنون منتشر شده را ببینید. این لیست از جدید‌ترین اوراق منتشر شده به قدیمی‌ترین آن‌ها مرتب شده است.

فهرست اوراق خزانه

با کلیک بر روی نام نماد هر یک از این اوراق می‌توانید مشخصات اوراق نظیر تاریخ سر‌رسید آن‌ها، تعداد اوراق پذیرش شده و. ببینید. برای مثال آخرین سند منتشر شده در تاریخ 1398.06.11 بوده که سر‌رسید آن 45 ماه بعد یعنی تاریخ 1402.08.06 خواهد بود. این اوراق در این بازه زمانی می‌توانند در بازار فرابورس معامله شوند.

قیمت خرید اسناد خزانه اسلامی چگونه تعیین می‌شود؟

قیمت این اوراق از طریق محاسبه ارزش فعلی جریانات آتی آن به دست می‌آید. بنابراین برای محاسبه ارزش فعلی اسناد خزانه اسلامی كافی است مبلغ اسمی اوراق با توجه به نرخ مورد انتظار سرمایه‌گذار و زمان باقی مانده تا سررسید تنزیل شود. برای محاسبه ارزش فعلی اوراق خزانه، کافی است ارزش اسمی آن در سررسید را با نرخ سود مورد انتظار تنزیل دهیم.

فرمول محاسبه ارزش فعلی جریان نقد آینده

مثال) قیمت اوراق خزانه‌ای در سر‌رسید برابر با 1،000،000 است. ارزش فعلی این اوراق در حالی که 160 روز به سررسید اوراق باقی‌مانده باشد و نرخ بازده مورد انتظار بازار برابر با 21 درصد باشد را حساب کنید.

از آن‌جایی که به اوراق خزانه تا موقع سر‌رسید هیچ سودی تعلق نمی‌گیرد، تنها یک جریان نقد ورودی، آن هم در سررسید خواهیم داشت. بنابراین قیمت این اوراق را با توجه به تعداد روزهای باقی ماند ه و نرخ بازده مورد انتظار از بازار تنزیل می‌دهیم.

ارزش فعلی اوراق خزانه

ارزش فعلی این اسناد برابر با 925925.9 است. اگر شما بالاتر از این قیمت، این اوراق را خریداری کنید، یعنی این اوراق را گران خریده‌اید. با توجه به فرمول بالا می‌توان گفت، هر چه به تاریخ سررسید این اوراق نزدیک می‌شویم، قیمت اسناد خزانه اسلامی به قیمت اسمی آن نزدیکتر می‌شود. علاوه بر این موضوع، با بالا رفتن نرخ بازده مورد انتظار بازار، قیمت بازاری اسناد خرانه اسلامی کاهش خواهد یافت.

فرایند انتشار و فروش این اوراق به‌ چه صورت است؟

قسمتی از بودجه به انتشار اوراق خزانه اسلامی تخصیص می‌یابد. وزارت امور اقتصادی و دارایی به نمایندگی از دولت از محل بودجه تخصیص یافته دست به انتشار این اوراق می‌زند. این بودجه اختصاص یافته بر اساس اولویت توسط بانک‌های مشخص شده به طلبکاران دولت تعلق می‌گیرد. بعد از جمع‌آوری اطلاعات لازم توسط بانک، لیست پیمانکاران (طلبکاران) به سازمان فرابورس اعلام خواهد شد. سپس حداکثر طی 10 روز کاری، اطلاعات در سامانه معاملات ثبت می‌شود و طلبکاران دولت و پیمانکاران، می‌توانند این اوراق را در بازار به فروش برسانند.

دریافت مطالبات از دولت به شکل اوراق خزانه اسلامی منجر می‌شود که پیمانکارانی که این اوراق را از دولت دریافت کردند، هر زمان که نیاز به وجه نقد داشتند، می‌توانند اوراق خود را در بازار فرابورس به فروش برسانند.

یک پیمانکار می‌تواند این اوراق را تا سر‌رسید نگه دارد. در تاریخ سر‌رسید از آن‌جایی که وزارت امور اقتصاد و دارایی و خزانه‌داری پرداخت مبلغ ارزش اسمی اوراق را هم‌تراز با پرداخت حقوق کارکنان دولتی می‌داند، پس در سررسید به‌راحتی می‌‌توان این اوراق را به وجه نقد تبدیل کرد.

پیمانکارانی که تمایل به فروش اوراق خود ندارند و می‌خواهند این اوراق را تا سررسید نگه دارند، باید مراحل تکمیل اطلاعات خود نزد فرابورس را تا انتها انجام دهند. با ثبت شماره منحصر بفرد، این پیمانکاران می‌توانند در سررسید، معادل با ارزش اسمی، اوراق را بدون مراجعه به بانک دریافت کنند.

جمع‌بندی

به‌طور کلی اگر بخواهیم اوراق خزانه اسلامی را تعریف کنیم، می‌توانیم بگوییم اوراقی هستند که دولت برای پرداخت بدهی‌هایش به افراد غیر‌دولتی منتشر می‌کند. این اوراق سر‌رسیدی کمتر از یک‌سال دارند و طی این دوره هیچ سودی به دارندگان آن‌ها تعلق نمی‌گیرد. این اوراق ریسک نکول ندارند و ریسک نقدشوندگی آن‌ها بسیار پایین است، تنها ریسکی که ممکن است این اوراق را تهدید کند ریسک نوسان قیمت آن است. وقتی شرکت‌ها شروع به فروختن این اوراق در بازار فرابورس کردند تمامی افراد دارای کد بورسی می‌توانند، همانند سهام شرکت‌ها اقدام به خرید و فروش این اوراق کنند.

اسناد خزانه اسلامی یا اخزا چیست؟

احسان والیان

• اشتراک‌گذاری

اسناد خزانه اسلامی، اوراق بدهی هستند که دولت به طلبکاران خود می‌دهد و به نوعی ابزاری برای تامین کسری بودجه دولت محسوب می‌شود.

گاهی اوقات دولت‌ها به دلایل مختلفی دچار مشکلاتی در تامین مخارج عمومی می‌شوند. زمانی که این گرفتاری‌ها پدیدار می‌شوند، دولت‌ها نیاز به تامین مالی پیدا می‌کنند. این تامین مالی روش‌های مختلفی دارد. یکی از این شیوه‌ها، استفاده از اسناد خزانه اسلامی یا اخزا است که از نمونه‌های بارز خلاقیت و راه‌گشایی محسوب می‌شود. اسناد خزانه اسلامی به عنوان ابزاری کارآمد امکان مشارکت بخش‌های غیر دولتی با دولت را هموار کرده است. اسناد خزانه چون به نوعی تعهد دولت‌ها به شمار می‌آیند، از آنان به عنوان اسناد بدون ریسک هم یاد می‌شود. در ادامه به بررسی زوایای این ابزار خواهیم پرداخت.

اسناد خزانه اسلامی یا اخزا

تا به حال نام انواع اوراق بهادار و اوراق قرضه و سپرده بانکی از کوتاه مدت تا بلندمدت را شنیده‌ایم. اگر برای اولین بار است که نام اسناد خزانه اسلامی یا اخزا را می‌شنویم پس باید آن را هم به جمع اوراق اضافه کنیم. البته با این تفاوت که اسناد خزانه اسلامی، اوراق بدهی هستند که دولت به طلبکاران خود می‌دهد و بعد عمومی خاصی ندارد. به ویژه از زمانی که خصوصی سازی در کشور افزایش پیدا کرده است بسیاری از نهادهای دولتی برای پیشبرد اهداف و برنامه‌های خود با شرکت‌های خصوصی وارد مذاکره می‌شوند و کار را به آن‌ها می‌سپارند. به دلیل حجم بالای این قراردادها، دولت برای این‌که بتواند مدتی وقت بخرد، به طلبکاران خود اوراق بدهی یا همان اخزا تحویل می‌دهد. این اوراق زمان مشخصی برای نقد شدن دارند و شرکت‌ها و افرادی که این اوراق را گرفته‌اند می‌توانند اسناد خزانه اسلامی را از طریق ابزارهای نوین مالی در فرابورس به فروش برسانند و به این ترتیب طلب خود را از دولت بگیرند. از روان‌ترین و کاربردی‎‌ترین راه‌های صاف کردن حساب استفاده از اسناد خزانه دولت است. اما باید در نظر داشت که این نوع اوراق ویژگی‌هایی دارد که در زمان معامله باید به آن‌ها آگاه بود.

ویژگی‌های اسناد خزانه اسلامی (اخزا)

همان‌طور گفتیم اسناد خزانه اسلامی در دسته بندی اوراق بهادار قرار می‌گیرند. در این دسته بندی به آن‌ها اوراق بدهی هم گفته می‌شود. اگر جز دسته افرادی هستیم که در قالب پیمانکاری و یا سرمایه گذاری از دولت اوراق بدهی اخزا دریافت کرده‌ایم لازم است با ویژگی‌های این اوراق آشنا شویم تا بدانیم که چه نوع اوراقی در دست داریم و چطور می‌توانیم از آن‌ها استفاده کنیم؛

1. مدت زمان؛ باید دقت داشته باشیم که اسناد خزانه اسلامی دارای سررسید مشخص هستند. زمان سررسید این اوراق بدهی در کوتاه‌ترین حالت یک‌ساله است و در طولانی‌ترین مدت 3 ساله. این مدت زمان‌های مشخص شده به صورت هفته‌ای به ترتیب 4، 13، 26 و 52 هفته مشخص می‌شود.

2. بی شک این سوال برای‌مان پیش آمده که پشتوانه اسناد خزانه اسلامی چه نهادی است؟ در پاسخ باید گفت که وزات امور اقتصادی و دارایی پیشتیبان این اوراق بدهی است و خزانه‌داری کل کشور هم برای پرداخت مبلغ اسمی اخزا متعهد است؛ بنابراین درجه اهمیت نقد شدن این اوراق به اندازه پرداخت حقوق ماهانه کارمندان دولت است.

3. سود اوراق بدهی اسناد خزانه اسلامی همان تفاوت قیمت خرید و قیمت اسمی آن یعنی بر مبنای (1000،000 ریالی) است. به این معنی که سود میان دوره و پایان دوره برای این اوراق وجود ندارد.

4. در مورد کارمزد در معاملات اخزا باید گفت که بابت هر معامله برای فروش 0.000725 ارزش قرارداد است و برای خرید هم 0.000725 ارزش قرارداد است.

انواع ریسک در اسناد خزانه اسلامی (اخزا)

درست است که انواع اوراق بهادار در بازارهای سرمایه از کم ریسک‌ترین نوع سرمایه گذاری به حساب می‌آیند و عده بسیاری از صندوق سرمایه گذاری درآمدثابت به همین منظور استفاده می‌کنند؛ اما هیچ نوع دارایی وجود ندارد که به طور کامل خالی از ریسک باشد. اوراق بهادار ممکن است با دو ریسک نکول و ریسک عدم بازپرداخت همراه باشند. اما باید گفت که در مورد هر دو ریسک در تقابل با اوراق بدهی نیازی به نگرانی نیست. از آن‌جایی که پشتیبانی اسناد خزانه اسلامی به عهده وزارت امور اقتصادی و داریی کشور است پس خطر نکول یا همان عدم ادامه تعهد به قرارداد شامل حال این اوراق نمی‌شود. در مورد نقدشوندگی هم باید گفت تا زمانی که خزانه داری کشور وظیفه نقد کردن این اوراق را بر عهده دارد دلیلی برای پیش بینی ریسک عدم بازپرداخت وجود ندارد.

مزایای انتشار اسناد خزانه اسلامی (اخزا)

با توجه به شناختی که نسبت به هویت اسناد خزانه اسلامی (اخزا) پیدا کردیم می‌توان حدس زد که مزایایی هم شامل این اوراق بدهی می‌شود. این مزایا را به اختصار بیان می‌کنیم؛

· اولین مزیت این است که این دست اوراق از معافیت مالیاتی برخوردار است.

· نقدشوندگی بالا در زمان سررسید

· استفاده از اسناد خزانه اسلامی در ابزارهای نوین مالی

· از انواع اوراق بهاداری که تقریبا بدون ریسک است و نرخ سود مورد انتظار سرمایه گذار را در هر شرایطی از اقتصاد کشور برآورده می‌کند.

· آسانی در پرداخت بدهی‌ها

· راهی هوشمندانه برای دولت تا بتواند حساب‌های خود را تسویه کند.

نام اسناد خزانه اسلامی در سامانه معاملاتی فرابورس

دقت کرده باشیم در فرابورس و بورس دیده‌ایم که نام اختصاری اوراق بهادار گاهی با اعدادی همراه هستند. نام اسناد خزانه اسلامی که به اختصار با اخزا و سخاب شناخته می‌شود با اعدادی شبیه به 030425 همراه است. این اعداد همان تاریخ سر رسید اوراق است. عددی که برای مثال نوشتیم به تاریخ 1403/04/25 اشاره دارد. گفتنی است که این نام‌های اختصاری را سازمان بورس و اوراق بهادار برای انواع اوراق و سهام انتخاب می‌کند.

محاسبه بازده اسناد خزانه اسلامی (اخزا)

اشاره کردیم که در اسناد خزانه اسلامی خبری از تقسیم سود نقدی نیست. سود این اوراق بدهی در همان تفاوت قیمت خرید و فروش آن در بازار و قیمت اسمی آن است. این اوراق در زمان سررسیدشان به خاطر مدت زمانی که از آن‌ها گذشته سود کسب می‌کنند. اما این تفاوت هم با معادله‌ای ویژه محاسبه می‌شود که این معادله را به اختصار (YTM) می‌نامند. معادله و معنی هر کدام از این حروف را توضیح می‌دهیم؛

معادله از این قرار است؛

معنی حروف در معادله؛

N = تعداد روزهای باقیمانده تا سررسید

T = تعداد روزهای سال (365 روز)

P = قیمت خرید اوراق

F = قیمت اسمی اوراق

لازم نیست دست به قلم شوید و برای محاسبه اسناد خزانه اسلامی زمان بگذارید. با مراجعه به سایت شرکت فرابورس بازده‌های مختلف اوراق بدهی اخزا را با کمک ماشین حساب موجود در وبسایت محاسبه کنید.

تعیین قیمت اسناد خزانه اسلامی یا اخزا

برای تعیین قیمت اسناد خزانه اسلامی به طور معمول از دو روش ثبت سفارش و حراج استفاده می‌شود؛

1. روش حراج برای تعیین قیمت؛ در این روش جلسه‌ای برگزار می‌شود که در آن رقبا یا همان خریداران شروع به ارائه قیمت می‌کنند و دست آخر قیمت بر اساس همین رقابت تعیین می‌شود. با این روش بالاترین و پایین‌ترین قیمت‌های خرید و فروش انطباق داده می‌شوند و در نهایت قیمت مشخص می‌شود.

2. روش ثبت سفارش؛ بر خلاف روش حراج، در این روش خبری از ارائه قیمت‌های وارد شده سرمایه گذاران نیست. یعنی ارقامی که ارائه کرده‌اند، مشخص نیست. ثبت سفارش باید در کم‌ترین حالت 80 درصد کل اوراق اسناد خزانه اسلامی باشد که تعدادشان می‌شود 8000 برگه. زمانی یک ثبت سفارش به تعیین قیمت می‌رسد که 80 درصد اوراق را از آن خود کند.

نحوه خرید اسناد خزانه اسلامی یا اخزا توسط سرمایه گذاران

چطور می‌توان اسناد خزانه اسلامی را خرید؟ شرکت‌ها، پیمانکاران و افرادی که از دستگاهای دولتی طلبکار هستند و تقاضای دریافت اخزا دارند می‌توانند به وزارتخانه بدهکار مراجعه کنند و درخواست تسویه حساب دهند. وزارت امور اقتصادی و دارایی هم از طرف دولت از محل بودجه اقدام به تسویه حساب می‌کند.

اسناد خزانه اسلامی

اوراق خزانه یا Treasury Bill ، اوراق بهادار قابل معامله‌ای است که دولت آن را به ‌جای بدهی‌های خود بابت طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای با قیمت اسمی و سررسید معین به طلبکاران دولتی واگذار می‌کند. هدف از انتشار این اوراق، تأمین کسری بودجه دولت است. این اوراق با قیمت اسمی مشخص صادر می‌شوند و دارنده این اوراق در سررسید مبلغ اسمی را دریافت می‌کند. در واقع دولت با این عمل به ‌نوعی بدهی خود را به تعویق می‌اندازد. اسناد خزانه زیرمجموعه اوراق بهادار و نوعی ابزار مالی اسلامی می‌باشد که مبتنی بر بدهی است. این اسناد نشانه و تعهد دولت به بازپرداخت مبالغ اسمی، در آینده هستند. اوراق خزانه اسلامی با اوراق خزانه رایج در سایر کشورها متفاوت است و این تفاوت در ایران به این صورت است که اوراق صادر شده به شکل مستقیم به طلبکاران داده می‌شود و آن‌ها در صورت نیاز به وجه نقد می‌توانند آن را در بازار فرابورس به فروش برسانند. این تفاوت ناشی از وجود مشکلات فقهی در اوراق خزانه رایج در دنیا است.

آیا اسناد خزانه اسلامی معتبر است؟

در هنگام خرید اخزا، طرف حساب شما دولت است و همان‌طور که اشاره شد این اسناد یک ابزار مالی برای تسویه بدهی دولت است. در نتیجه اسناد خزانه از جمله معتبرترین و بدون ریسک‌ترین اوراق هستند. علاوه بر این، بانک مرکزی ضامن است و اگر دولت بدهی شما را پرداخت نکند، بانک مرکزی این بدهی را به‌ صورت تضمینی پرداخت خواهد کرد.

چگونه از طریق خرید اخزا سود کنیم؟

ماهیت اسناد خزانه اسلامی به این شکل است که خریدار در زمان انتشار آن از سمت دولت، اسناد را به قیمتی کمتر از قیمت اسمی خریداری می‌کند. سپس در زمان سررسید اخزا، دارندگان این اسناد می‌توانند آن را به قیمت اسمی به فروش برسانند؛ بنابراین سود اسناد خزانه اسلامی در هنگام فروش و از طریق تفاوت آموزش محاسبه بازده اوراق اخزا قیمت زمان خرید و فروش حاصل می‌شود. همچنین دوره زمانی اوراق کمتر از یک سال است و این اوراق سود پرداختی دوره‌ای ندارد. به این نکته نیز توجه کنید که اگر اوراق را در زمان انتشار نخرید، در زمان سررسید، سود شما کمتر است.

فرایند انتشار اسناد خزانه ملی به چه صورت است؟

وزارت امور اقتصادی و دارایی به نمایندگی دولت از محل بودجه تخصیص‌یافته دست به انتشار این اوراق می‌زند. این بودجه بر اساس اولویت توسط بانک‌های مشخص شده به طلبکاران دولت تعلق می‌گیرد. سپس بعد از 10 روز کاری، اطلاعات در سامانه ثبت می‌شود و طلبکاران می‌توانند این اوراق را در بازار بفروشند. ارزش فعلی این اسناد برابر با 925925.9 می‌باشد.

محاسبه بازده اسناد خزانه اسلامی

اوراق اخزا دارای پرداخت سود (تقسیم سود نقدی) نیستند و سرمایه‌گذاران از تفاوت قیمت خرید و فروش در بازار فرابورس و یا در صورت نگهداری اوراق تا زمان سررسید، از تفاوت قیمت خرید و قیمت اسمی اوراق در زمان سررسید، سود کسب می‌کنند. نرخ بازدهی اوراق تا زمان سررسید را اصطلاحاً “YTM” گویند که جهت محاسبه آن می‌توان از معادله زیر استفاده نمود:

F = قیمت اسمی
P = قیمت خرید اوراق
T = تعداد روزهای سال (365)
N = تعداد روزهای باقی‌مانده تا سررسید

ریسک نکول

اوراق خزانه را می‌توان در دسته اوراق بدون ریسک در نظر گرفت. به دلیل اینکه این اوراق توسط دولت، برای تأمین بودجه و یا پرداخت بدهی‌های دولت منتشر می‌شود، ریسک نکول (عدم ایفای تعهدات در تاریخ سررسید) نخواهند داشت. دولت این اوراق را به‌عنوان بدهی‌های خود در نظر می‌گیرد و پرداخت آن‌ها را در اولویت قرار می‌دهد. خزانه‌داری کل کشور نیز پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی را در تاریخ سررسید تعهد می‌کند. این تعهدنامه به امضای وزیر امور اقتصادی و دارایی رسیده است.

ریسک نقدشوندگی اخزا

به آن جهت که اوراق اخزا قابلیت بالایی در معاملات فرابورس دارند و روزانه حجم زیادی از این اوراق، مورد داد و ستد قرار می‌گیرند، ریسک نقدشوندگی پایینی خواهند داشت. با این حساب سرمایه‌گذاران در هر زمانی که بخواهند قادر به معامله اسناد خود خواهند بود. تنها ریسکی که می‌توان برای این اسناد در نظر گرفت، ریسک نوسانات قیمتی است؛ چرا که قیمت این اسناد بر اساس میزان عرضه و تقاضا تعیین خواهد شد.

مزایای انتشار اسناد خزانه اسلامی

انتشار اسناد خزانه برای دولت، پیمانکاران، فعالان بازار سرمایه و سرمایه‌گذاران دارای مزایای بسیاری است که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره شده است:

- ایجاد ساز و کار در تسویه بدهی‌های دولت
- تسریع پرداخت بدهی‌ها به پیمانکاران
- تأمین کسری بودجه دولت و کاهش استقراض بین‌المللی
- کشف نرخ سود بدون ریسک مورد انتظار بازار در اقتصاد کشور
- ایجاد بستر لازم برای توسعه ابزارهای مالی بازار
- ابزاری مؤثر برای بانک مرکزی در اجرای سیاست پولی و تنظیم حجم نقدینگی
- ریسک بسیار پایین اوراق برای سرمایه‌گذاران
- قابلیت نقدشوندگی بالا
- معافیت مالیاتی

نحوه خرید اسناد خزانه اسلامی یا اخزا توسط سرمایه‌گذاران

خرید و فروش این اوراق در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران انجام می‌شود. فرآیند خرید این اسناد تشابه زیادی با سایر اوراق بهادار با درآمد ثابت مانند اوراق مشاركت و انواع صكوك دارد. برای خرید اسناد خزانه اسلامی، كافی است به یكی از كارگزاری‌های عضو فرابورس ایران مراجعه و نسبت به تكمیل فرم خرید اوراق بهادار اقدام كرد، سپس به صورت مراجعه حضوری به کارگزاری و یا به صورت ارسال سفارش در سامانه معاملاتی خود نسبت به ثبت سفارش خرید یا فروش اوراق اخزا اقدام کنند.

همچنین در صورتی که متقاضی كد بورسی نداشته ‌باشد، می‌تواند پس از مراجعه به یکی از کارگزاران عضو فرابورس ایران، نسبت به دریافت کد بورسی اقدام نماید و پس از آن خرید اسناد خزانه اسلامی را به صورت حضوری یا آنلاین انجام دهد.

اوراق اخزا چیست

انتشار انواع اوراق بهادار یکی از ابزارهای بازار سرمایه در جهان است. دولت‌ها برای به تأخیر انداختن بدهی خود و تأمین نقدینگی خود از ابزاری به نام اوراق اخزا استفاده می‌کنند. دولت با استفاده از اوراق اخزا می‌تواند بدهی خود را به تعویق انداخته و پیمانکاران نیز با دریافت این اوراق بدهی خود را تصفیه می‌کنند. مطالب فوق و هر آنچه درباره اوراق اخزا نیاز دارید را در این مقاله بخوانید.

اوراق اخزا:

اوراق اخزا یا اسناد خزانه اسلامی یکی از ابزارهای مالی دولت است که به وسیله آن بدهی‌های خود را به طلبکاران غیردولتی پرداخت می‌کند. اوراق اخزا نشانه تعهد دولت به بازپرداخت مبالغ اسمی اوراق بهادار است.

دولت با صدور اوراق خزانه اسلامی، این اوراق را در ازای بدهی خود به طلبکاران می‌دهد. اوراق اخزا اوراق دارای قیمت اسمی معین است و دارندگان در سر رسید مشخص و درج شده در اوراق، مبلغ بدهی خود را دریافت می‌کنند. در واقع دولت با انتشار اوراق اخزا و با به تعویق انداختن بدهی؛ برای خود وقت می‌خرد.

چگونگی فروش اوراق اخزا:

رویه خرید و فروش این اوراق در تمام دنیا به این صورت است که اگر دارندگان اوراق خزانه اسلامی زودتر از زمان مقرر به وجه نقد نیازمند باشند، می‌توانند این اوراق را به رقمی کمتر از قیمت اسمی آن در بازار ابزارهای نوین فرابورس ایران به فروش برسانند. در ایران به دلیل رعایت مسائل فقهی این اوراق صادر شده و به شکل مستقیم به طلبکاران دولتی واگذار می‌شود.

خریداران اوراق خزانه اسلامی می‌توانند به ازای قیمت اسمی اوراق را در زمان مقرر از دولت دریافت کنند.

اوراق اخزا به چه کسانی تعلق می‌گیرد:

اوراق اخزا را دستگاه‌های دولتی به منظور تأمین کسری بودجه خود و پرداخت یا تسویه بدهی به این افراد می‌دهند:

• طلبکاران دولتی
• پیمانکاران پروژه‌های دولتی
• سرمایه‌گذاران
• افراد عادی جامعه

نرخ بازدهی اوراق اخزا:

فرآیند آموزش محاسبه بازده اوراق اخزا خرید و فروش اوراق اخزا به این صورت است که خریداران در زمان انتشار این اوراق را به قیمتی کمتر از قیمت اسمی آن خریداری کرده و در زمان سررسید آن را به قیمت اسمی فروخته و به سود می‌رسند.

برای محاسبه نرخ بازدهی اوراق اسناد خزانه یا اخزا، باید قیمتی که روزانه معامله می‌شود، از قیمت اسمی آن کم کرد تا نرخ بازدهی به دست بیاید. هر چه فاصله بین قیمت اسمی و قیمت معامله روزانه آن بیشتر باشد نرخ بازدهی نیز بیشتر می‌شود.

جالب است بدانید قیمت اسمی اوراق اخزا از یک میلیون ریال شروع می‌شود و متناسب با سررسید آن کمتر از قیمت اسمی خرید و فروش می‌شود.

تفاوت اوراق اخزا با اوراق مشارکت:

تفاوت‌های میان اوراق اخزا با سایر اوراق مشارکت به این شرح است:

• اوراق خزانه اسلامی یا اخزا اصولاً با نام منتشر می‌شوند ولی اوراق مشارکت بدون نام هستند.
• اوراق خزانه اسلامی به وسیله دولت منتشر می‌شود و دارندگان آن از دریافت سود دوره‌ای محروم هستند و تنها در زمان سررسید سود خود را دریافت می‌کنند.
• تفاوت دیگر اوراق اخیر با سایر اوراق مشارکت در سررسید آن‌ها است، عموماً اوراق سررسید کمتر از یک سال و به صورت دوره‌های ۱۳، ۲۶ و ۵۲ هفته‌ای است. اما سررسید سایر اوراق بهادار بلند مدت تر بوده و بیشتر از یک سال است.
• تفاوت دیگر در آموزش محاسبه بازده اوراق اخزا ریسک این اوراق است ریسک اوراق اخزا بسیار کمتر از سایر اوراق بهادار است.

ویژگی‌های اوراق اخزا:

هدف دولت از انتشار اوراق خزانه پرداخت و تسویه بدهی‌ها به پیمانکاران است، اوراق اخزا دارای این ویژگی‌ها هستند:

• اوراق اخزا دارای مبلغ اسمی مشخص شده در تاریخ سررسید هستند.
• اوراق اسناد خزانه معمولاً برای ارائه به طرفداران و پیمانکاران پروژه‌های دولتی داده می‌شوند.
• طرف حساب دارندگان اوراق دولت است و پرداخت این اوراق به وسیله دولت تضمین شده است.
• بانک مرکزی ضمانت پرداخت اوراق اخزا را پذیرفته و برای همین است که اوراق اخزا امنیت بالا و ریسک پایینی دارند.

مزایای انتشار اوراق اخزا:

انتشار اوراق اخزا برای دولت مزایای زیادی دارد:

• دولت با انتشار اوراق خزانه‌داری دیگر نیازمند به استقراض نیست و به همین دلیل انتشار اوراق اخزا برای حفظ استقلال دولت مفید است.
• انتشار اوراق اخزا بستر مناسبی برای توسعه ابزارهای مالی فراهم می‌کند.
• انتشار اوراق اخزا برای دولت مردم و بانک مرکزی مفید است.
• میزان اطمینان و امنیت اوراق اخزا بسیار بالا و ریسک آن نیز بسیار پایین است.

مزایای اوراق اخزا برای سرمایه‌گذاران و دولت:

در شرایط اقتصادی فعلی اوراق خزانه اسلامی یکی از ابزارهای مالی دولت است که هم برای سرمایه‌گذاران هم برای دولت مفید است.

فایده اوراق اخزا برای دولت، پرداخت بدهی‌هایش است و فایده این اوراق برای سرمایه‌گذاران، نیز مشارکت در یک سرمایه‌گذاری بدون ریسک است.

مراحل انتشار اوراق اخزا:

1. دستگاه‌های دولتی و اجرایی پس از دریافت مجوز از مجلس اوراق خزانه را منتشر کنند.
2. پس از انتشار اوراق اخزا پیمانکاران می‌توانند اسناد بدهی خود را دریافت کرده و هر دستگاه دولتی بر اساس میزان بدهی خود پیمانکاران را به بانک‌های عامل معرفی کنند.
3. پیمانکاران معرفی‌شده به بانک می‌توانند با مراجعه به بانک و ارائه اطلاعات و مدارک هویتی خود توسط بانک احراز هویت شوند.
4. پس از انجام این مرحله بدهکاران به فرابورس معرفی‌شده و معمولاً در فرآیندی 10 روزه اطلاعات هر کدام از پیمانکاران در فرابورس ثبت می‌شود.
5. پس از این مرحله است که بدهکاران اجازه فروش اوراق خود را در فرابورس خواهند داشت.
6. پس از فروش اوراق اخزا تا 72 ساعت مبلغ به حساب پیمانکاران واریز می‌شود.

چگونگی انتشار و عرضه اوراق اخزا:

اوراق اخزا را باید به صورت عرضه اولیه و به 2 روش منتشر کرد:

1. روش ثبت سفارش یا بوک بیلدینگ، در این روش قیمت وارد شده توسط خریداران روند نزولی داشته و در فرآیند کشف قیمت حداقلی 80 درصدی اوراق عرضه شده باید به فروش برسد.
2. روش حراج، در این شیوه قیمت پایه اعلام شده و رقابت میان خریداران است که قیمت نهایی را مشخص می‌کند، مهم‌ترین عامل تعیین قیمت در اوراق اخزا نرخ سود مورد انتظار و مدت زمان باقی مانده تا سررسید اوراق است.

واریز مبلغ اسمی اوراق اخزا:

پرداخت مبلغ اسمی اوراق اخزا در زمان سر رسید توسط خزانه‌داری کشور انجام شده و به حساب بانک عامل واریز می‌شود.

بعد از واریز به بانک عامل، باید مبلغ اسمی اوراق اخزا به حساب دارندگان و خریداران اوراق اخزا واریز شود.

چگونگی خرید یا فروش اوراق اخزا:

اگر قصد خرید یا فروش اوراق خزانه را دارید باید به وسیله بازار فرابورس اقدام کنید. برای این کار باید به یکی از کارگزاری‌های بورس اوراق خزانه مراجعه کرده و این اوراق را به قیمت روز معامله کنند.

برای این کار ورود به سایت www.testmc.com وارد شده و برای خرید اوراق جستجو را آغاز کنید.

پس از جستجو نماد اخزا با ارقام پیشنهاد شده قابل رؤیت است. دقت داشته باشید یکی از این ارقام نشان دهنده مبلغ سررسید برای شناسایی این اوراق باید با علایم درج شده در روی آن خوانایی داشته باشید. به طور مثال اگر اوراق خزانه‌ای با این شماره دیدید ۹۲۱۱۲۱ باید بدانید تاریخ سررسید آن ۲۱ بهمن ماه سال ۹۹ است

با انواع ریسک اوراق خزانه آشنا شوید:

همانطور که گفته شد انتشار اوراق اخزا به وسیله دولت با ریسک بسیار پایین همراه است، اما باز هم بدون ریسک نیست، با ۳ نوع ریسک اوراق خزانه آشنا شوید:

1) خزانه و ریسک نکول:

ریسک نکول به معنای عدم پرداخت مبلغ اوراق اسناد خزانه اسلامی از سوی دولت است. باید بدانید ریسک نکول این اوراق بسیار پایین بوده و چون بانک مرکزی ضامن پرداخت آن از سوی دولت است، با این اوصاف باید بدانید که ریسک نکول اوراق اخزا در حد صفر است.

2) ریسک نقد شوندگی اسناد خزانه:

منظور از ریسک نقد شوندگی آن است که وقتی صاحبان اوراق اخزا بخواهند آن را در تاریخی غیر از سررسید به پول نقد تبدیل کنند، تا چه اندازه به پولشان می‌رسند. به لطف خرید و فروش اوراق خزانه در بازار فرابورس و حجم بالای معاملات، ریسک عدم نقد شوندگی به حداقل رسیده و دارندگان زمانی که بخواهند می‌توانند اوراق اخزای خود را فروخته و تبدیل به پول کنند

3) ریسک نوسانات قیمتی اسناد خزانه:

تنها ریسکی که اسناد خزانه اخزا را تهدید می‌کند ریسک نوسانات قیمتی اسناد خزانه است، منظور از ریسک نوسانات قیمتی، بالا و پایین شدن قیمت این اوراق است. دلیل این اختلاف قیمت عرضه و تقاضا وقتی که قیمت بازار از قیمت اسمی آن بالاتر باشد دارندگان سود بیشتری نصیبشان می‌شود و وقتی قیمت اسمی کمتر باشد دچار ضرر می‌شوند

سؤالات متداول

برای انتشار اوراق اخزا نیازمند به کسب اجازه از کدام نهاد قانونی است؟

انتشار اوراق اخزا نیازمند دریافت مجوز از مجلس است.

چرا باید خریداران و دارندگان اوراق اخزا شماره حساب و شماره شبا را به بانک عامل بدهند؟

چون هنگام واریز مبلغ اسمی این اوراق بانک مبالغ واریزی را به شماره حساب یا شماره شبا دارندگان واریز می‌کند.

دلیل انتشار اوراق اخزا چیست؟

از اوراق اخزا برای تنظیم نقدینگی خزانه کشور و تأمین کسری بودجه دولت استفاده می‌شود.

بازپرداخت اوراق اخزا توسط کدام نهاد دولتی انجام می‌شود؟

اوراق اخزا توسط بانک مرکزی ضمانت شده و وزارت اقتصاد و دارایی کشور نیز بازپرداخت مبلغ اسمی اوراق را ضمانت می‌کند.

ریسک نقد شوندگی اوراق اخزا چقدر است؟

اوراق اخزا قابلیت معاملات بالایی در معاملات فرابورس داشته و حجم زیادی از آن‌ها داد و ستد می‌شود و ریسک نقد شوندگی پایینی دارند.

آیا روند خرید و فروش اوراق اخزا مشمول مالیات است؟

خیر اوراق اخزا یا اسناد خزانه اسلامی از پرداخت مالیات معاملات و سایر درآمدها معاف هستند.

موسسه مالیات ها شما را به خواندن مقاله عوارض ارزش افزوده چیست دعوت می نماید.

اوراق خزانه اسلامی؛ سودآوری با حداقل ریسک

همواره دولت‌ها بر اساس فعالیت‌های خود مبالغی را به پیمانکاران بدهکار هستند؛ گاهی از مواقع این بدهکاری‌ها تا اندازه‌ای زیاد است که دولت توان پرداخت آن‌ها را در مدت زمان کوتاهی ندارد و برای پرداخت آن نیاز به مدت زمان بیشتری دارد؛ این موضوع باعث شده برگه بهاداری تحت عنوان اوراق خزانه اسلامی برای پرداخت بدهی‌های دولت ایجاد شود. بر اساس اسناد خزانه اسلامی، خزانه‌داری کل وزارت امور اقتصادی و دارایی، اوراق بهاداری بانام یا بی نام با بهای اسمی معین و بدون کوپن سود با سررسیدهای حداکثر تا سه سال منتشر می‌کند که در قبال بدهی‌های مسجل بخش دولتی و با توافق بستانکاران به‌صورت تنزیلی (با کسر از بهای اسمی)، اوراقی در اختیار خریداران آن قرار می‌گیرد. اینکه اسناد خزانه اسلامی چه کاربرد و ویژگی‌هایی دارد و چه افرادی می‌توانند از آن سود ببرند، بهانه‌ای شد تا در این مطلب نگاهی به اوراق خزانه اسلامی داشته باشیم.

معنا و مفهوم

سودآوری بدون ریسک! اوراق خزانه اسلامی

به صورت کلی اسناد خزانه اسلامی، ابزاری مالی است که مبتنی بر بدهی دولت به ‌نظام بانکی، ذی‌نفعان و تأمین‌کنندگان منابع بوده و به‌وسیله خزانه‌داری کل وزارت امور اقتصادی و دارایی منتشر می‌شود؛ به این معنا که دولت می‌تواند با انعقاد قراردادهای مربوط به مبادله‌های واقعی، اوراق بهادار خزانه را برای سررسید معین در اختیار بانک‌ها، پیمانکاران پروژه‌های کوتاه‌مدت یا تأمین‌کنندگان نیازهای جاری و به‌طورکلی طلبکاران دولت قرار دهد و از این راه نیازها و هزینه‌های جاری و کوتاه‌مدت خود را تأمین مالی کند. به عنوان نمونه دولت در محاسبات خود پذیرفته که مبلغی بدهی به پیمانکاران دارد، اما در حال حاضر توان پرداخت آن را ندارد؛ از طرفی معتقد است تا شش ماه دیگر نی‌تواندبدهی خود را پرداخت نماید. با توجه به این موضوع، روی یک برگه بهادار مشخص می‌شود که دولت به موجب این برگه سه میلیارد بدهی به پیمانکار الف دارد و آن را در ۳۰ بهمن ٩۵ پرداخت خواهد کرد. به این برگه که در مثال بالا اشاره شد، اوراق خزانه اسلامی می‌گویند. در این میان، پیمانکار الف می‌تواند تا آخر ۳۰ بهمن صبر کند و کل پول را بگیرد یا این برگه بهادار (همانند چک) را در بازار سرمایه زودتر اما به قیمتی کمتر از سه میلیارد بفروشد؛ به این فرآیند نیز عرضه اوراق خزانه در بازار ثانویه می‌گویند.

در ایران، بانک مرکزی ضامن است که اگر دولت به هر دلیلی بدهی را نپرداخت، بانک مرکزی بدهی را پرداخت خواهد کرد؛ این موضوع تضمینی برای خریداران اوراق خزانه و پیمانکاران محسوب می‌شود. در صورتی که دولت توان پرداخت وجه اسناد خزانه را نداشته باشد، پرداخت آن توسط بانک مرکزی به معنای استقراض غیرمستقیم دولت از بانک مرکزی خواهد بود و پایه پولی کشور افزایش یافته و منجر به تشدید تورم خواهد شد.

نماد اوراق خزانه

اوراق اسناد خزانه اسلامی به اوراق اخزا یا سخا معروف هستند. نماد این اوراق همراه با عددی بیان می‌شود که نشانگر سررسید آن است. به عنوان نمونه سررسید اسناد “خزانه اسلامی۹۵۰۹۰۹” در تاریخ ۱۳۹۵/۰۹/۰۹ است.

ویژگی اسناد خزانه

اسناد خزانه مرسوم در دنیا توسط دولت به رقمی کمتر از قیمت اسمی به خریداران فروخته شده و از منابع مالی حاصل از فروش، بدهی‌های دولت پرداخت می‌شود. اما به دلیل اشکالات فقهی وارد بر این روش، دولت جمهوری اسلامی ایران، این اوراق را صادر و به شکل مستقیم به طلبکاران غیر دولتی واگذار می‌کند. دارنده اوراق در صورت نیاز به وجه نقد، این اوراق را در بازار ابزارهای نوین مالی فرا بورس ایران به فروش می‌رساند.

به علت ضمانت موجود برای اوراق خزانه، معمولاً این اوراق از بالاترین درجه اعتباری برخوردار است. به عنوان مثال درجه اعتباری آنها در آمریکا AAA است.

درجه اعتباری AAA بیانگر بالاترین کیفیت اعتباری بوده و زمانی استفاده می‌شود که کمترین ریسک اعتباری برای یک سرمایه‌گذاری وجود دارد. کاربرد آن زمانی است که توانمندی فوق‌العاده‌ای در ایفای به موقع تعهدات وجوددارد‌.

مزایای اسناد خزانه

اوراق خزانه اسلامی مزایای مختلفی را برای دولت، پیمانکاران و خریداران به همراه دارد.

تصفیه بدهی‌های دولت و تسریع در پرداخت آن به پیمانکاران

تامین کسری بودجه دولت

ابزاری مؤثر برای بانک مرکزی در اجرای سیاست پولی و تنظیم حجم نقدینگی

سود بدون ریسک برای خریداران اوراق خزانه (این موضوع مزیت بسیار مناسبی برای فعالان بازار سرمایه است؛ چون می توانند در مدت زمانی معلوم با سود مشخصی همراه شوند و سرمایه آن‌ها نیز با تهدیداتی مواجه نمی‌شود.)

قرارگرفتن در اولویت تعهدات دولت (بزرگ‌ترین دغدغه فعالان بازار سرمایه درخصوص اسناد خزانه اسلامی، عدم ایفای تعهدات دولت در زمان سررسید است؛ برای رفع این نگرانی، دولت به این بدهی اولویتی هم‌ردیف حقوق و مزایای کارکنان خود داده و به عنوان بدهی ممتاز دولت در نظر گرفته می‌شود.)

ضمانت پرداخت مبلغ اسمی از سوی خزانه‌داری کل آموزش محاسبه بازده اوراق اخزا کشور (خزانه‌داری کل کشور نیز موظف است پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی را در سررسید اوراق تعهد کند.)

قابلیت نقد شوندگی بالا (به این معنا که چون حجم معاملات در فرابورس بالا است، دارندگان این اوراق می‌توانند در هر زمان نسبت به فروش اوراق خود در بازار اقدام کنند).

تفاوت اسناد خزانه اسلامی با سایر اوراق بهادار

تفاوت عمده این اسناد با سایر اوراق بهادار، در سررسید آن و پرداخت سود است. این اوراق عموماً سررسیدی کمتر از یک سال داشته و اغلب سررسیدشان به صورت ۴، ۱۳، ۲۶ و ۵۲ هفته‌ای است. اسناد خزانه اسلامی بدون سود بوده و هیچ‌گونه پرداخت میان دوره‌‌ای تحت عنوان سود نخواهند داشت و سرمایه‌گذاران از مابه‌التفاوت قیمت خرید اوراق و ارزش اسمی دریافتی آن در سررسید، منتفع خواهند شد. دارندگان اوراق، مبلغ اسمی را در سررسید از دولت دریافت می‌کنند.

پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی در سررسید

سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، وجه مورد نیاز برای بازپرداخت ارزش اسمی اوراق را با توجه به زمان سررسید، از طریق خزانه‌داری کل کشور به بانک عامل منتقل می‌کند. شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، بر اساس اطلاعات آخرین دارندگان اسناد خزانه اسلامی، ارزش اسمی اوراق را از طریق بانک عامل به حساب دارندگان مذکور واریز خواهد کرد.

انتشار و فروش اسناد خزانه اسلامی

وزارت امور اقتصادی و دارایی به نمایندگی از دولت، اسناد خزانه اسلامی را از محل ردیف بودجه اختصاص یافته، منتشر می‌کند. دستگاه‌های ذی‌ربط نیز بر اساس بودجه اختصاص یافته و اولویت‌بندی، لیست پیمانکاران طلبکار از دولت را به بانک عامل معرفی خواهند کرد. بعد از احراز هویت و اخذ اطلاعات لازم توسط بانک عامل، لیست پیمانکاران به فرا بورس ایران اعلام خواهد شد. سپس حداکثر ظرف ۱۰ روز کاری، اطلاعات در سامانه معاملات ثبت شده و پیمانکاران می‌توانند نسبت به فروش اسناد خزانه اسلامی در بازار ابزارهای نوین مالی فرا بورس ایران اقدام کنند. پیمانکارانی که برای تأمین منابع مالی خود نیاز به وجه مالی داشته باشند، می‌توانند اوراق خود را از طریق یکی از کارگزاران عضو فرابورس ایران به قیمت روز در بازار فرا بورس ایران به فروش برسانند. اسناد خزانه اسلامی به صورت الکترونیکی منتشر می‌شود و در سامانه‌های معاملاتی بازار سرمایه به صورت الکترونیکی به پیمانکاران تخصیص می‌یابد. در سررسید اسناد خزانه اسلامی، خزانه‌داری مبلغ اسمی اوراق را به حسابی نزد بانک عامل واریز می‌کند. پس از آن شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، مبلغ اسمی را به شماره حساب بانکی دارندگان اوراق واریز خواهد کرد بنابراین اعلام شماره حساب و شبای بانکی دارندگان اوراق به کارگزار ضروری است.

قیمت اسناد خزانه اسلامی

قیمت این اوراق با در نظر گرفتن دو عامل نرخ سود مورد انتظار بازار و فاصله تا سررسید اوراق تعیین می‌شود. به عنوان نمونه قیمت اوراق، در شرایطی که ۱۸۲ روز تا سررسید باقی مانده و نرخ بازده مورد انتظار بازار ۲۱ در صد است، به روش زیر محاسبه می‌شود:

بنابراین هرچه به سررسید نزدیک می‌شویم، قیمت اسناد خزانه اسلامی به قیمت اسمی آن نزدیک‌تر می‌شود. علاوه بر این، با افزایش نرخ بازده مورد انتظار بازار، قیمت بازاری اسناد خزانه اسلامی کاهش خواهد یافت.

قیمت بازاری اسناد خزانه اسلامی در بازار سرمایه، با مکانیزم عرضه و تقاضا مشخص خواهد شد. این مکانیزم در عرضه اولیه به یکی از دو روش ثبت سفارش و حراج مشخص می شود. در روش ثبت سفارش، قیمت‌های وارده توسط خریداران به صورت مخفی خواهد بود و تعداد سفارشات وارده توسط خریداران مجموعاً می‌باید به میزان حداقل ۸۰ درصد حجم کل اوراق عرضه شده باشد. ضمناً قیمتی که کشف می‌شود باید به گونه‌‌ای باشد که در آن قیمت، حداقل ۸۰ درصد اوراق عرضه شده به فروش برسد. به عنوان نمونه در صورتی که ۸۰ درصد اوراق عرضه شده با قیمت ۷۲۰,۰۰۰ ریال مد نظر قرار گیرد، کسانی که قیمت‌های بالاتری را برای خرید پیشنهاد کرده‌اند نیز این اوراق را با قیمت ۷۲۰,۰۰۰ ریال خریداری می‌کنند و کسانی که قیمت‌های پایین‌تر را پیشنهاد داده‌اند اوراقی دریافت نخواهند کرد. در روش حراج، قیمت در یک جلسه معاملاتی و بر اساس رقابت خریداران تعیین می‌شود. در این روش سفارش متقاضیان (خریداران) و عرضه‌کنندگان (فروشندگان) در یک بازه زمانی وارد سامانه معاملاتی می‌شود، پس از آن، بهترین قیمت‌های خرید (بالاترین قیمت‌ها) و بهترین قیمت‌های فروش (پایین‌ترین قیمت‌ها) با یکدیگر منطبق شده و معامله انجام خواهد شد. در این میان قیمت این اوراق تحت تأثیر دو عامل تعیین نرخ سود مورد انتظار بازار و فاصله تا سررسید اوراق است. به عنوان نمونه، قیمت اوراق در شرایطی که ۶ ماه تا سررسید باقی مانده و نرخ بازده مورد انتظار بازار ۲۱ درصد است، به روش زیر محاسبه می‌شود:

بازده حاصل از خرید و نگهداری اسناد خزانه اسلامی

به منظور آشنایی با نحوه محاسبه نرخ بازده نگهداری اسناد خزانه اسلامی تا سررسید و همچنین مقایسه بازده این اوراق با سایر اوراق تأمین مالی، می‌توان نرخ بازده اسناد خزانه به صورت روزشمار و به شکل زیر محاسبه می‌شود:

F: قیمت اسمی
P: قیمت خرید
T: تعداد روزهای سال (۳۶۵)
N: تعداد روزهای باقیمانده تا سررسید

اگر قصد ورود به بازار بورس را دارید، روی لینک زیر کلیک کنید:

جمع‌بندی

فعالان بازار سرمایه در صورتی که قصد سرمایه‌گذاری مطمئن و بدون ریسک را در بازار سرمایه داشته باشند، می‌توانند بر روی اسناد خزانه اسلامی سرمایه گذاری کنند تا از این طریق در مدت زمانی مشخص با سودآوری مناسب و مشخصی همراه شوند. شاید نگرانی برخی از فعالان بازار سرمایه در عدم نقدشوندگی این اسناد باشد اما با توجه به تضمین بانک مرکزی مبنی بر پرداخت آن، این نگرانی نیز حل شده و فعالان بازار سرمایه با خیالی آسوده می‌توانند به سرمایه گذاری در این اوراق بپردازند.

با توجه به اینکه کاهش ریسک پرتفو علاوه بر خرید اوراق اخزا به مدیریت سرمایه‌گذاری نیز بسیار مرتبط است، لذا کارگزاری آگاه خدمتی با عنوان مدیریت پرتفوی یا سبدگردانی را به سرمایه‌گذارا حقیقی و حقوقی ارائه می‌دهد. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید ضمن تکمیل فرم زیر، مطلب سبدگردانی معاملات اوراق بهادار در کارگزاری آگاه را نیز مطالعه نمایید.