بازار ثانویه چیست و چه ساختاری دارد؟

سرمایه‌گذاری در حوزه اوراق بهادار

مشکلات و تنگناهای بازار سرمایه در ایران

نظام مالی کشور ها می تواند بر یکی از دو محور بازار پول و سرمایه قرار داشته باشد. در کشور های توسعه یافته، بازار سرمایه در کانون ساختار مالی قرار دارد و نظام مالی مبتنی بر اوراق بهادار در این کشور ها غالب می باشد. در مقابل در بیشتر کشور های در حال توسعه بازار پول محور تامین مالی است. در چنین نظام هایی بانک ها همچون سازمان هایی فراگیر عمل می کنند و شرکت ها برای تامین نیاز های خود تا حد زیادی به نظام بانکی وابسته اند. در ایران نیز مانند اغلب کشور های در حال توسعه بازار پول محور نظام مالی است و متاسفانه بورس اوراق بهادار در کشور ما ( به عنوان تنها نهاد بازار سرمایه در ایران )، با وجود این که از یک پیشینه 30 ساله برخوردار است، هنوز جایگاه اصلی خود را در اقتصاد ایران پیدا نکرده است.
به طور کلی عواملی که باعث عدم کارایی بازار سرمایه در ایران شده اند را می توان به صورت زیر بر شمرد :
ضعف ساختار تشکیلاتی بورس اوراق بهادار تهران، نفوذ و دخالت مستقیم دولت و سازمان های دولتی به ویژه بخش پولی در این سازمان.
شفاف نبودن و کمبود اطلاعات در خصوص شرکت های پذیرفته شده در بورس.
ضعف و عدم پویایی در مقررات، و ضرورت بازنگری در قوانین و مقررات موثر در این سازمان مانند قانون بورس، قانون تجارت و قانون مالیات ها.
ضرورت تدوین قانون جامع بازار سرمایه در ایران .
عدم تفکیک بازار های دسته اول و دسته دوم سهام و فقدان بازار های فرعی و ضرورت ایجاد بازار های جداگانه جهت معاملات سهام.
عدم استفاده از ابزار های متنوع مالی و فقدان بورس های کالا در بازار سرمایه ایران.
از این رو در کشور ما به عنوان کشوری در حال توسعه که می خواهد گام های بلندی در جهت توسعه پویا بردارد، لزوم توجه به مشکلات و نارسایی های بازار سرمایه و علل توسعه بورس اوراق بهادار تهران به خوبی احساس می شود.

اوراق بهادار (Security) چیست؟

بازارهای مالی در سرتاسر جهان، شامل بخش‌های مختلفی است، یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در بازارهای مالی، «اوراق بهادار» است. در این مطلب، با کمک مقاله‌ای از وب‌سایت اینوستوپدیا، با تعریف اوراق بهادار، انواع آن، سرمایه‌گذاری و معامله‌گری در این حوزه و وضعیت قانون‌گذاری آن آشنا خواهید شد.

اوراق بهادار چیست؟

اوراق بهادار (Security)، به هر دارایی یا حقی گفته می‌شود که ماهیت غیرفیزیکی دارد، از نظر قانون معتبر شناخته می‌شود و می‌توان آن را به فروش رساند.

در بیشتر کشورها، اوراق بهادار شامل موارد زیر می‌شود:

• یک موقعیت مالکیتی در شرکت‌هایی که به صورت عمومی در بورس معامله می‌شوند (سهام در بورس)
• یک رابطه طلبکاری از یک نهاد دولتی یا خصوصی (اوراق قرضه)
• یا یک حق مالکیت بر ابزارهای مالی مشتقه (قرارداد آتی یا قرارداد اختیار)

به زبان ساده، اوراق بهادار وعده‌ای است که از نظر قانونی لازم‌الاجرا است و می‌توان آن را خرید، بازار ثانویه چیست و چه ساختاری دارد؟ فروخت و یا با چیز ارزشمند دیگری مبادله کرد.

برای درک بهتر اوراق بهادار به این مثال توجه کنید. فردی روی کاغذی می‌نویسد:

من در تاریخ ۱۰ فروردین ۱۴۰۰، خودروی خود را به دارنده‌ی این برگه انتقال خواهم داد.

اگر این برگه به تأیید یک نهاد دولتی یا قانونی برسد، تبدیل به اوراق بهادار می‌شود؛ یعنی ورقی که بها دارد. بنابراین این برگه دارای ارزش است و ممکن است مردم به خرید یا فروش این برگه علاقه نشان دهند. بدیهی است که اگر خودرو تا قبل از تحویل صحیح و سالم مانده باشد، ارزش برگه نیز بالا خواهد رفت. در مقابل اگر مشکلی برای اتومبیل پیش بیاید، افراد علاقه کمتری به در اختیار داشتن آن برگه نشان خواهند داد و در نتیجه، ارزش آن افت خواهد کرد.

انواع اوراق بهادار

انواع اوراق بهادار

اوراق بهادار را می‌توان به دو دسته عمده سهام و بدهی تقسیم کرد. با این حال، دسته دیگری به نام ترکیبی وجود دارد که در آن، بخشی از ویژگی‌های اوراق سهام و اوراق بدهی ترکیب شده است. در ادامه، با این سه دسته بیشتر آشنا خواهیم شد.

«سهام» یا «اوراق حقوق صاحبان سهام»، متداول‌ترین نوع از انواع اوراق بهادار است. سهام، یک نفع مالکیتی است که سهام‌داران در یک نهاد (مانند یک شرکت) در اختیار دارند و یکی از انواع سهم در بازار سرمایه است. اوراق سهام شامل دو دسته‌ی سهام عادی و سهام مقدم است.

دارندگان سهام معمولاً دریافتی منظم ندارند، هر چند در برخی موارد سود سهم را دریافت می‌کنند. اما سود اصلی سهام‌داران از این سرمایه‌گذاری، سودی است که از فروش خود سهام (اوراق بهادار) به دست می‌آید (با این فرض که ارزش سهم افزایش یافته باشد).

دارندگان سهام این اختیار را دارند که به میزان سهام خود، در کنترل شرکت سهیم باشند. ضریب تأثیر رأی هر سهام‌دار به نسبت سهمی است که در اختیار دارد. در صورت ورشکستگی شرکت، سهام‌داران پس از پرداخت کلیه تعهدات به طلبکاران، باقی‌مانده دارایی شرکت را به نسبت سهمی که دارند، بین خود تقسیم می‌کنند. در صورتی‌که دارایی مالی شرکت برای پرداخت تعهدات به طلبکاران کافی نباشد، این بدهی از کالاها یا خدمات شرکت پرداخت می‌شود.

اوراق بدهی

«اوراق بدهی» بیانگر پولی است که وام گرفته شده است و باید بازپرداخت شود. اندازه وام، نرخ بهره و تاریخ سررسید یا تمدید، تحت شرایطی در این اوراق قید می‌شود. اوراق بهادار بدهی شامل اوراق قرضه دولتی و شراکتی، گواهی‌های سپرده و اوراق وثیقه‌دار است.

زمانی که کسب‌وکارها یا نهادهای دولتی برای انجام فعالیت‌های اقتصادی نیاز به پول داشته باشند، با فروش اوراق قرضه می‌توانند سرمایه مورد نیاز خود را تأمین کنند. سرمایه‌گذار با خرید اوراق قرضه که از آن‌ به عنوان «اوراق بهادارِ با درآمد ثابت» نیز یاد می‌شود، برای بازه زمانی خاصی مقداری پول به یک نهاد قرض می‌دهد و بهرۀ ثابتی (ماهانه یا سالانه) از آن نهاد تحت عنوان درآمد ثابت دریافت می‌کند. اوراق قرضه دارای تاریخ سررسید است. وقتی اوراق قرضه به موعد سررسید خود می‌رسد، نهادی که پول سرمایه‌گذاران را دریافت کرده است، اصل پول را بازپرداخت می‌‌کند.

به‌طور کلی، دارندگان اوراق بدهی به طور منظم بهره، بازپرداخت اصل پول و سایر حقوق قراردادی تصریح شده (که شامل حق رأی نیست) را دریافت می‌کنند. این اوراق برای مدت معینی صادر می‌‎شوند و در پایان توسط صادرکننده یا «ناشر» بازخرید می‌شوند. ناشر، نهادی حقوقی است که اوراق بهادار را به نام خود منتشر می‌کند.

اوراق ترکیبی

«اوراق بهادار ترکیبی» همانطور که از نامش پیداست، برخی از ویژگی‌های اوراق بدهی و سهام را در کنار هم دارد. اوراق ترکیبی به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود:

1. سهام تضمینی: قرارداد اختیاری که توسط شرکت صادر می‌شود و به سهام‌داران حق خرید سهام را در یک بازه زمانی و با یک قیمت مشخص می‌دهد.
2. سهام ترجیحی: سهم شرکت‌هایی که پرداخت بهره، سود سهام یا سایر بازدهی‌های سرمایه در آن‌ها ارجح است.
3. اوراق قابل تبدیل: اوراق قرضه‌ای که می‌توان آن‌ها را در بازار بورس به سهام شرکت ناشر تبدیل کرد.

سرمایه‌گذاری در حوزه اوراق بهادار

نهادی که اوراق بهادار را تولید کرده و به فروش می‌رساند، «ناشر» نام دارد و کسانی که این اوراق را می‌خرند، سرمایه‌گذار نامیده می‌شوند.

به‌طور کلی، اوراق بهادار نمایانگر یک سرمایه‌گذاری و وسیله‌ای است که نهادها، شرکت‌ها و سایر بنگاه‌های تجاری می‌توانند به‌وسیله آن سرمایه جذب کنند. شرکت‌ها با عرضه سهام خود به عموم مردم از طریق عرضه اولیه سهام (IPO) می‌توانند سرمایه بسیار زیادی جذب کنند.

برای مثال، مسئولین یک شهر یا ایالت یا کشور می‌توانند با صدور اوراق قرضه شهری، وجوه مورد نیاز برای یک پروژه را جمع‌آوری کنند. بسته به تقاضای بازار و یا ساختار قیمت‌گذاری یک موسسه، جذب سرمایه از طریق عرضه اوراق می‌توند گزینه مناسب‌تری نسبت به تأمین اعتبار از طریق وام بانکی باشد.

سرمایه‌گذاری در حوزه اوراق بهادار

از طرف دیگر، خرید این اوراق با پولِ وام‌گرفته‌شده، که اصطلاحاً «خرید وجه تضمین با اهرم» نیز نامیده می‌شود، یکی از روش‌های محبوب برای سرمایه‌گذاری است. در اصل، یک شرکت ممکن است برای تسویه بدهی یا سایر تعهدات خود به نهادهای دیگر، حقوق مالکیتی خود را به صورت پول نقد یا سایر انواع اوراق بهادار به اشخاص حقیقی واگذار کند. این نوع تمهیداتِ وثیقه‌ای اخیرا در بین سرمایه‌گذاران نهادی افزایش یافته است.

اوراق بهادار چگونه معامله می‌شوند؟

اوراقی که به صورت عمومی معامله می‌شوند، در فهرست «بورس» قرار می‌گیرند. بورس، بازاری متشکل و خودانتظام است که اوراق بهادار در آن توسط کارگزاران یا معامله‌گران و طبق مقررات، مورد دادوستد قرار می‌گیرد.

ناشران می‌توانند با اطمینان دادن به معامله‌گران از جنبه قانون‌گذاری و تأمین نقدینگی، نظر معامله‌گرها را به سهام خود جلب کنند. در سال‌های اخیر، سیستم‌های تجاری الکترونیکی غیر رسمی متداول‌تر شده‌اند و معامله‌گران به جای دادوستد اوراق کاغذی، به صورت آنلاین معامله‌ می‌کنند.

همان‌طور که اشاره شد، به اولین فروش عمده سهام یک شرکت در بورس، «عرضه اولیه» (IPO) گفته می‌شود. بازاری که یک سهم برای اولین بار در آن پذیره‌نویسی و عرضه می‌شود، «بازار اولیه» نامیده می‌شود.

در جریان عرضه اولیه، ناشر، فروشنده سهم است و سرمایه‌گذار یا تریدر، معامله‌گر سهم هستند. اما بعد از پایان عرضه اولیه، سهم وارد معاملات ثانویه می‌شود که در آن، سهم‌ها صرفا به عنوان یک دارایی از یک تریدر یا سرمایه‌گذار به تریدر دیگر منتقل می‌شوند. به بازاری که معاملات ثانویه در آن جاری است، «بازار ثانویه» گفته می‌شود. سهام‌داران می‌توانند سهام خود را در ازای پول نقد یا سود سرمایه به سایر سرمایه‌گذاران بفروشند، بنابراین، بازار ثانویه بازار اولیه را تکمیل می‌کند.

اوراق بهادار ممکن است به صورت خصوصی و به گروه محدودی که واجد شرایط هستند، عرضه شود. هر از گاهی سهام شرکت‌ها به صورت ترکیبی از عرضه عمومی و خصوصی ارائه می‌شوند.

انواع دیگر اوراق بهادار

اوراق بهادار دارای گواهی به صورت فیزیک و کاغذی ارائه می‌شوند. این اوراق همچنین ممکن است در سیستم ثبت مستقیم نگه‌داری شوند. به عبارت دیگر، یک مامور ثبت به نمایندگی از شرکت، سهام شرکت را بدون اینکه نیاز به صدور گواهی فیزیکی باشد، حفظ می‌کند.

فناوری‌ها و سیاست‌های مدرن، نیاز به اوراق دارای گواهی را برطرف کرده است. اکنون سیستمی توسعه یافته است که در آن ناشران می‌توانند یک گواهی جهانی واحد را به نمایندگی از تمام اوراق بهادار معتبر، در یک صندوق امانت‌داری بین‌المللی به نام شرکت «Depository Trust» یا «DTC» سپرده‌گذاری کنند. کلیه اوراق بهاداری که در DTC معامله می‌شوند، به صورت الکترونیکی هستند. شایان ذکر است که اوراق بهادار دارای گواهی و بدون گواهی هیچ تفاوتی از نظر حقوق و امتیازات سهام‌دار و ناشر ندارند.

اوراق بهادار حامل به اوراق قابل مذاکره گفته می‌شود که حقوق مربوط به اوراق را به سهام‌دار می‌دهد. این اوراق تحت موارد خاص از یک سرمایه‌گذار به سرمایه‌گذار دیگر منتقل می‌شوند. اوراق حاملی که قبل از الکترونیکی شدنِ اوراق وجود داشتند، از لحاظ ماهیت مالکیتی همیشه مجزا از هم بودند؛ یعنی هر ورق بهادار، بیانگر یک دارایی جداگانه بود و از نظر قانونی با سایر اوراق تفاوت داشت. این اوراق بهادار در اکثر موارد قابل دادوستد هستند، اما در موارد نادری نیز این‌گونه نیست. این بدان معناست که با وام گرفتن، وام‌گیرنده می‌تواند در زمان بازپرداخت، خودِ دارایی یا یک دارایی مشابه دیگر را که معادل با دارایی اصلی است، پرداخت کند. در برخی موارد، ممکن است از اوراق بهادار حامل برای دور زدن مالیات استفاده شود. به همین دلیل، ناشران، سهام‌داران و قانون‌گذاران دید مثبتی به این اوراق ندارند. بنابراین استفاده از این اوراق در ایالات متحده نادر است.

اوراق بهادار ثبت‌شده به گونه‌ای از اوراق گفته می‌شود که نام سهام‌دار و سایر جزئیات لازم توسط ناشر در یک دفتر کل ثبت می‌شود. هرگونه دادوستد این اوراق به شرطی انجام می‌شود که اصلاحات لازم در دفتر کل ثبت شود.

قانون‌گذاری

در ایالات متحده، «کمیسیون بورس و اوراق بهادار ایالات متحده آمریکا» (SEC)، عرضه عمومی و فروش این اوراق را قانون‌گذاری می‌کند.

کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا

اما در ایران، این وظیفه به «شورای عالی بورس و اوراق بهادار» و «سازمان بورس و اوراق بهادار» محول شده است. طبق قوانین اوراق، مصوب سال ۱۳۸۴ مجلس شورای اسلامی، تعریف این دو نهاد به شرح زیر است:

«شورا» بالاترین رکن بازار است که تصویب سیاست‌های کلان آن بازار را برعهده دارد. اعضـای شورا به شرح زیر است:

• وزیر امور اقتصادی و دارایی
• وزیر بازرگانی
• رییس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
• رؤسای اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و اتاق تعاون
• رئیس «سازمان» که به عنوان دبیر شورا و سخنگوی سازمان نیز انجام وظیفه خواهد کرد
• دادستان کل کشور یا معاون وی
• یک نفر نماینده از طرف کانون‌ها
• سه نفر خبره مالی منحصراً از بخش خصوصی با مشورت تشکل‌هـای حرفـه‌ای بـازار اوراق بهـادار بـه پیشنهاد وزیر امور اقتصادی و دارایی و تصویب هیئت وزیران
• یک نفر خبره منحصراً از بخش خصوصی به پیشنهاد وزیر ذيربط و تصویب هیئت وزیـران بـرای هـر بورس کالایی

سازمان بورس

«سازمان بورس»، یک موسسه عمومی غیردولتی است که دارای شخصیت حقـوقی و مـالی مسـتقل بـوده و از محـل کارمزدهای دریافتی و سهمی از حق پذیرش شرکت‌ها در بورس اوراق بهادار و سایر درآمدها اداره می‌شود.

ساختمان سازمان بورس

برای اطلاع از جزئیات تعاریف و قوانین بورس در ایران، می‌توانید به وب‌سایت سازمان بورس مراجعه کنید.

آشنایی کامل با بازارهای مالی و انواع آن

بازار مالی، واژهای است که در بسیاری از بازارها به کار میرود. به بازارهایی که در آنها تجارت، خرید و فروش انجام میشود، بازار مالی میگویند. معاملات اوراق بهادار مانند: اوراق سهام، اوراق قرضه، ارز و… در بازارهای مالی انجام میشود. از ویژگیهای این بازار میتوان به مشخص بودن قیمت و قوانین مربوط به هزینه معاملات اشاره کرد. قیمت اوراق بهادار در بازارهای مالی با توجه به عرضه و تقاضا تعیین میشود. با استفاده از بازارهای مالی ، شرکتها سرمایه مورد نیاز خود را برای انجام فعالیتهای جدید تامین میکنند.
زمانی که از بازارهای مالی صحبت میشود، اولین گزینه ای که به ذهن ما می‌رسد، بازار بورس و اوراق بهادار است، در صورتی که بازارهای مالی متعددی نیز مانند: بازار بورس، بازار طلا، بازار پول، بازار مسکن و… وجود دارد. یکی از راههای سرمایهگذاری، خرید دارایی های مالی است. از انواع داراییهای مالی میتوان به: سپردهگذاری در بانکها، صندوقهای بازنشستگی و انواع بیمهنامهها اشاره کرد.

بازارهای مالی بر اساس معیارها

بازارهای مالی بر اساس معیارها به سه دسته تقسیم میشوند:

• طبقهبندی بر اساس نوع دارایی
• طبقهبندی بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار
• طبقهبندی بر اساس سررسید تعهدات مالی

1- بازار مالی بر اساس نوع دارایی

بازار مالی بر اساس نوع دارایی به چند دسته تقسیم میشود. بازار سرمایه نیز بخشی از این بازارها میباشد. نمونه‌ای از این بازارها عبارتند از:

بازار سهام: که در آن، سهام شرکتها عرضه می‌شود.

بازار اوراق بدهی: بازاری که در آن، داد و ستد ابزارها با درآمد ثابت صورت می‌گیرد.

بازار ابزارهای مشتق: بازار معاملات ابزارهای مبتنی بر دارایی ‌های مالی يا فيزيكی (كه از آن جمله می‌‌توان به قرارداد اختيار معامله و قرارداد آتی اشاره كرد) می‌باشد.

در ادامه به طور کامل بازارهای مالی را به شما معرفی می‌کنیم.

2- بازار مالی بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار

بازارهای مالی بر این اساس به دو بازار اولیه و بازار ثانویه تقسیم می‌شوند.

بازار اولیه (Primary Market)

بازاری است که در آن دارایی‌های مالی خود با منابع بلندمدت را می‌توانید مبادله کنید. در این بازار، فروشنده اوراق بهادار با فروش این اوراق، وجه مورد نیاز خود را به دست می‌آورد.

بازار ثانویه (Secondary Market)

در این بازار، اوراق بهاداری که قبلاً منتشر شده، خرید و فروش می‌شوند. این بازار، سبب می‌شود که افراد از فروش اوراق خود و تبدیل آن به نقدینگی اطمینان یابند؛ همچنین این بازار، قیمت سهام‌های منتشر شده به عنوان عرضه اولیه را نیز مشخص می‌کند.

بازار ثانویه به دو دسته تقسیم می شود:

بازار سازمان یافته بورس اوراق بهادار (Stock Market)

بازار رسمی سرمایه است که در آن خرید و فروش سهام شرکتها و اوراق قرضه مؤسسات دولتی و خصوصی انجام می‌شود. بازار بورس اوراق بهادار نیز در این بازار قرار می‌گیرد. قیمت سهام در این بازار، با توجه به عرضه و تقاضا تعیین می‌شود.

بازار فرابورس (Over the Center Market)

دومین بازار سرمایه ایران، بازار فرابورس می‌باشد. این بازار همانند بازار بورس است، با این تفاوت که شرایط پذیرش در آن راحت تر از بازار بورس می‌باشد. این بازار به چهار دسته بازارا ول، بازار دوم، بازار پایه (زرد، نارنجی و قرمز) و بازار سوم تقسیم می‌شود.

برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه بازار فرابورس و تفاوت آن با بازار بورس به مقاله تفاوت بورس و فرابورس مراجعه کنید.

3-بازارهای مالی بر اساس سررسید تعهدات مالی

بازار پول

بازار پول، بازاری برای داد و ستد پول و ديگر دارایی‌های مالی جانشین نزدیک به پول (كه سررسيد كمتر از يك سال دارند) می باشد؛ همچنین از بازار پول، می‌توان با عنوان بازار ابزارهای مالی کوتاه‌مدت با ریسک کم در عدم پرداخت، نقدشوندگی و ارزش اسمی بالا نام برد.

در ادامه بازار پول را به طور کامل توضیح خواهیم داد.

انواع بازارهای مالی

بازارهای مالی به دو دسته تقسیم می‌شوند:

1 – بازار سرمایه (Capital market)

2 – بازار پولی (Money market)

بازار سرمایه (Capital market)

بازار سرمایه، نمونه‌ای از بازارهای مالی است که در آن داد و ستد ابزارهای مالی با سررسید بیشتر از یک سال و همچنین دارایی‌های که سررسید ندارند، انجام می‌شود. بازار سرمایه از مهمترین بازارها برای پس‌انداز و تأمین سرمایه شرکتها می‌باشد. از متداول‌ترین شکل مبادله مالی در بازار سرمایه، تامین مخارج مالی دولت می‌باشد.

ابزارهای بازار سرمایه

بازار سرمایه از دو ابزار برای داد و ستد استفاده می‌کند: ابزارهای تامین مالی دراز مدت و ابزارهای ویژه مدیریت خطر

ابزارهای تامین مالی دراز مدت

این ابزارها در بازارهای مالی به چند دسته تقسیم می‌شوند که در ادامه هرکدام را به طور کامل توضیح خواهیم داد.

سهام: بخشی از دارایی‌های یک شرکت یا واحد تولیدی است که دارندگان آن به اندازه سهمی که خریداری کرده اند، مالک آن شرکت می‌شوند.

سهام عادی: نوعی ابزار سرمایه‌گذاری است که نشانگر مالکیت دارندگان آن می‌باشد و به دو دسته سهام بانام و سهام بی نام تقسیم می‌شود.

سهام ممتاز: اوراق بهاداری است که دارندگان آن با توجه به درآمد و دارایی شرکت، در آن شریک می‌شوند. زمانی که قیمت سهام عادی بیشتر باشد، این سهام انتشار پیدا می‌کند.

اوراق قرضه: اسنادی هستند که به موجب آن، شرکت موظف است سالانه، سودی را به دارندگان آن پرداخت کرده و در زمان سررسید، اصل مبلغ را پرداخت کند.

اوراق مشارکت: اوراقی با سود علی‌الحساب است که در آن، شرکت متعهد می‌شود طی زمان مشخصی، سود و اصل پول را پرداخت کند.

ابزارهای ویژه مدیریت خطر

مقابله با ریسک ناشی از نوسانات قیمتی از کارکردهای مهم بازار سرمایه است. این کارکرد از طریق به‌ کارگیری ابزارهایی تحت عنوان ابزارهای مشتق انجام می‌شود. معامله ‌گران این ابزارها، با پذیرش هزینه‌ای کم، از ریسک زیاد نوسان قیمت جلوگیری کرده و آن را به سایر سرمایه‌گذاران منتقل می‌کنند.

از مهمترین ابزارهای مشتق بازار سرمایه که جزء بازارهای مالی می‌باشد، می توان به قرارداد اختیار معامله اشاره کرد. اختیار معامله، قراردادی بین خریدار و فروشنده است. در این قرارداد، خریدار حق خرید یا فروش مقداری معینی از دارایی درج شده در قرارداد را دارد. به عبارت دیگر، در این قرارداد، خریدار به ازای پرداخت هزینه حق معامله، دارایی درج شده در این قرارداد را خریداری کرده و در زمان مشخص و به قیمت تعیین شده، حق خرید و فروش آن را دارد.

از دیگر ابزارهای مشتق بازار سرمایه می‌توان به قرارداد تحویل آتی اشاره کرد. در این قرارداد، تحویل کمیت و کیفیت مشخصی از یک کالا با قیمت و زمان مشخص، تنظیم می‌شود. همچنین طبق این قرارداد، خریدار، مقدار مشخصی از یک کالا را با قیمت معینی از فروشنده تحویل می‌گیرد و فروشنده متعهد می‌شود این کالا را در زمان مشخص به خریدار تحویل دهد. تسویه قراردادهای آتی به صورت تحویل فیزیکی کالا می‌باشد‌.

بازار پولی (Money market)

بازاری است که در آن به داد و ستد پول و دارایی‌های دیگر (که سررسید آنها کمتر از یک سال است) می‌پردازند؛ همچنین ابزار مالی کوتاه مدت با ریسک کم و نقدشوندگی بالا نیز می‌باشد. این بازار با استفاده از ابزارها امکان نقدشوندگی را در مدت کم و به میزان مطلوب برای اشخاص و معامله گران فراهم می‌کند.

محل خاصی برای بازار پول در نظر گرفته نشده است. بطور کلی بانکها و موسسات غیر بانکی که در آنها داد و ستد ابزارهای مالی انجام می‌شود، بازار پول را تشکیل می‌دهند.

نهادهای بازار پول

بانک مرکزی و دیگر بانکها از قبیل، بانکهای تجاری و مؤسسات اعتباری غیربانکی از مهمترین نهادهای بازار پول بازار ثانویه چیست و چه ساختاری دارد؟ به شمار می‌آیند. علاوه بر بانکها، شرکتهای تجاری، موسسات دولتی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، کارگزاران و معامله‌گران و در نهایت سرمایه‌گذاران نیز در این بازار نقش مهمی ایفا می‌کنند.

ابزارهای بازار پول

اسناد خزانه: اوراق بهادار کوتاه مدتی هستند که توسط دولت منتشر می‌شوند و سررسید آنها سه ماه، شش ماه و یا یک سال می‌باشد. این اسناد هنگام فروش، کمتر از قیمت اسمی به فروش می رسند. این اوراق توسط بانک مرکزی منتشر می‌شود. اسناد خزانه، دارای ریسک کمتری هستند. در نتیجه، موسساتی که به دنبال سرمایه‌گذاری موقت در مکانی مطمئن هستند، این اسناد را خریداری می‌کنند.

برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه مقاله اسناد خزانه را مطالعه نمایید.

پذیرش بانکی: از جمله ابزارهای قدیمی و کوچک (به لحاظ حجم و مبلغ) پذیرش بانکی می‌باشد. این ابزار برای تأمین مالی کالاهایی که هنوز از فروشنده به خریدار منتقل نشده ‌ند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اوراق تجاری: اوراق قرضه کوتاه مدت با سررسید کمتر از یک سال می‌باشند. این اوراق، توسط شرکتهای مالی و غیرمالی منتشر می‌شوند. اوراق تجاری، روشی برای تأمین مالی شرکتها و همچنین به عنوان سرمایه میان مدت و کوتاه مدت مورد استفاده قرار می‌گیرند.

گواهی سپرده: از جدیدترین و مهمترین ابزارهای بازار پول و همچنین از مهمترین منابع تأمین مالی بانکهای تجاری به شمار می‌رود. در واقع، گواهی سپرده سندی است که توسط بانک منتشر می‌شود. این نوع سرمایه‌گذاری دو مزیت عمده دارد:

1. سرمایه‌گذار می‌تواند بازده پول خود را به دقت محاسبه کند.
2. زمان سررسید اصل و بهره گواهی نیز مشخص است.

گواهی‌های سپرده به دو بخش قابل انتقال و غیرقابل انتقال تقسیم می‌شوند. دارنده گواهی سپرده قابل‌ معامله، می‌تواند آن را قبل از تاریخ سررسید در بازار بازار ثانویه چیست و چه ساختاری دارد؟ به فروش برساند. به همین دلیل، این گواهی‌ها از نقدشوندگی بالایی برخوردار هستند. گواهی‌های غیرقابل مبادله، قابل فروش مجدد نیستند و دارندگان آنها در صورت نیاز به وجه نقد، تنها با مراجعه به موسسه سپرده‌پذیر و با پرداخت جریمه در نظر گرفته، می‌توانند سپرده خود را از مؤسسه خارج کنند.

ساختار بازار سرمایه کشور

ساختار بازار سرمایه به زیرمجموعه های زیر تقسیم می‌شود:

1. سازمان بورس و اوراق بهادار
2. شورای عالی بورس
3. شركت بورس اوراق بهادار
4. شركت بورس كالای ايران
5. شركت سپرده گذاری مركزی اوراق بهادار و تسويه وجوه
6. نهادهای مالی شركت مديريت فناوری بورس تهران

1.سازمان بورس و اوراق بهادار

سازمان بورس و اوراق بهادار، اولین نهاد مربوطه به بازار سرمایه در نظر گرفته می‌شود. این سازمان در سال ۱۳۴۰ تأسیس شد و مؤسسه‌ای غیردولتی است که دارای حقوقی مستقل بوده و از محل کارمزدهای دریافتی و سایر درآمدها اداره می‌شود.

2. شورای عالی بورس و اوراق بهادار

شورای عالی بورس و اوراق بهادار، برای ساماندهی و توسعه بازار بورس و اوراق بهادار و همچنین نظارت عالیه بر اجرای قانون بورس و اوراق بهادار، تشکیل شده است.

از وظایف مهم شورای عالی بازار سرمایه می‌توان به تصویب سیاستهای کلان و خط مشی بازار و همچنین اعمال نظارت بر اجرای قانون بازار اوراق بهادار اشاره کرد.

3.شركت بورس اوراق بهادار

سازمان بورس و اوراق بهادار تهران در سال ۱۳۴۶ با عنوان ابزارهای متکی به بازار آزاد تأسیس شد. این شرکت به منظور تشویق بخش خصوصی برای حضور در اقتصاد تشکیل شد. مأموریت اصلی این شرکت، ایجاد بازاری منصفانه و شفاف با ابزارهای متنوع می‌باشد؛ همچنین نظارت بر فعالیت ناشران اوراق بهادار پذیرفته شده را نیز در دستور کار خود قرار داده است.

4.شركت بورس كالای ايران

شرکت بورس کالای ایران در مهر ماه سال 1386 با ادغام سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران و بورس کالای کشاورزی، فعالیت خود را آغاز کرد. این بازار به چهار دسته تقسیم می‌شود:

1- بازار فیزیکی : در این بازار، انواع کالاهای قابل عرضه در بورس کالا مانند: مواد پتروشیمی، مواد شیمیایی، انواع مس، انواع مقاطع آهنی و. عرضه می‌شود.

2- بازار فرعی: کالاهایی مانند: ضایعات فلزی، املاک و . که در بازار فیزیکی پذیرش نمی‌شوند، در این بازار عرضه می‌گردند.

3- بازار مشتقه: در این بازار، قراردادهای اختیار معامله و آتی (که از نمونه های آن می‌توان به آتی سکه و آتی زعفران اشاره کرد) معامله می‌شود.

4- بازار مالی: این بازار که قراردادهای سلف موازی استاندارد، گواهی سپرده کالایی و صندوق سرمایه‌گذاری کالایی و… در آن داد و ستد می‌گردد، نمونه ای از بازار بورس کالا می باشد.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد بورس کالا به مقاله چگونه وارد بورس کالا شویم مراجعه کنید.

5.شركت سپرده گذاری مركزی اوراق بهادار و تسويه وجوه

سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات)، شرکتی است که امور مربوط به ثبت،‌ نگهداری، انتقال مالکیت اوراق بهادار و تسویه وجوه را انجام می‌دهد. این شرکت از طریق افزایش کارایی پایاپای، تسویه معاملات و کاهش هزینه های معاملاتی، نقش مهمی برعهده دارد.

سهام چیست و سهامدار کیست؟ — به زبان ساده (+ فیلم آموزش رایگان)

امروزه، بازارهای مختلفی برای داد و ستد و سرمایه‌گذاری وجود دارد که افراد مختلف بسته به علاقه و توانایی‌هایی که دارند، در آن‌ها فعالیت می‌کنند. یکی از این بازارها که به دلیل ویژگی‌های منحصر به فردش برای سرمایه‌گذاران و البته شرکت‌ها جذابیت دارد، بازار سهام و بورس است. در این آموزش به این پرسش پاسخ می‌دهیم که سهام چیست و سهامدار کیست. برای آشنایی بیشتر با مفاهیم و اصطلاحات بورس، پیشنهاد می‌کنیم به آموزش‌های جامع «آموزش بورس رایگان | گام به گام برای همه | به زبان ساده» و «بورس چیست ؟ آموزش بورس (+ دانلود فیلم آموزش رایگان)» مراجعه کنید.

فیلم آموزش رایگان سهام و سهامدار در بورس

فیلم آموزش رایگان سهام و سهامدار در بورس به صورت گام به گام، در کادر بالا، به سوالات شما در خصوص مفهوم سهام و سهامدار، به زبان ساده و به صورت گام به گام پاسخ می‌دهد.
برای پخش و مشاهده ویدئو روی دکمه پلی یا تصویر بالا کلیک کنید.

سهام چیست ؟

«سهام» (Stock) یک ورق بهادار است که بر مالکیت بخشی از یک شرکت دلالت دارد. این سهام به دارنده‌اش حق می‌دهد که متناسب با تعداد آن سهام در بخشی از دارایی‌های شرکت و سود آن شریک باشد. واحدهای سهام «سهم» (Share) نامیده می‌شوند.

سهام به طور عمده در بورس اوراق بهادار خرید و فروش می‌شود، هرچند می‌توان سهام را به صورت خصوصی نیز معامله کرد و پایه و اساس بسیاری از اوراق بهادار سرمایه‌گذاران شخصی است. این معاملات باید مطابق مقررات دولت باشد که به منظور محافظت از سرمایه‌گذاران در برابر اقدامات مخرب و کلاهبرداری تدوین شده‌اند. از نظر تاریخی، در طولانی مدت، سهام از سایر سرمایه‌گذاری‌ها بهتر بوده است. سهام را می‌توان از اکثر کارگزاری‌ها به صورت آنلاین خرید و فروش کرد. سرمایه‌گذاری سهام تفاوت زیادی با سرمایه‌گذاری در املاک و مستغلات دارد. برای آشنایی بیشتر با کارگزاری‌ها، پیشنهاد می‌کنیم به مطلب «بهترین کارگزاری بورس | بررسی جامع کارگزاری ها» مراجعه کنید.

مفهوم سهام چیست ؟

شرکت‌ها برای جذب سرمایه فعالیت‌های خود سهامشان را عرضه می‌کنند و به فروش می‌رسانند. دارنده سهام (سهامدار) با خرید بخشی از سهام شرکت، بسته به نوع سهامی که خریداری کرده است، می‌تواند نسبت به دارایی و سود خود مطالبه داشته باشد. به عبارت دیگر، سهامدار مالک شرکتی است که سهام آن را خریده است. میزان مالکیت با تعداد سهامی که یک شخص در اختیار دارد تعیین می‌شود. به عنوان مثال، اگر یک شرکت دارای 1000 برگه سهم و یک نفر صاحب 100 سهم باشد، آن شخص مالک 10 درصد سهام و سود شرکت خواهد بود.

دارندگان سهام معمولاً خودشان شرکت ندارند. آن‌ها سهام عرضه شده شرکت‌ها را می‌خرند. اما شرکت‌ها نوع خاصی از سازمان‌ها هستند، زیرا قانون آن‌ها را به عنوان اشخاص حقوقی در نظر می‌گیرد. به عبارت دیگر، شرکت‌ها مالیات می‌دهند، می‌توانند وام بگیرند، می‌توانند اموال خود را داشته باشند، می‌توانند شکایت کنند و غیره. بیان اینکه یک شرکت «شخص» است، به معنای این است که شرکت مالک دارایی‌های خود است. یک دفتر شرکتی شامل میز و صندلی‌ها و … متعلق به شرکت است و نه به سهامداران.

این تمایز بسیار مهم است، زیرا مالکیت شرکت به طور قانونی از دارایی سهامداران جدا می‌شود و مسئولیت هم شرکت و هم سهامدار را محدود می‌کند. اگر شرکت ورشکسته شود، ممکن است قاضی حکم کند تمام دارایی‌های آن فروخته شود، اما دارایی‌های شخصی سهامدار در معرض خطر نیست. دادگاه حتی نمی‌تواند سهامدار را مجبور به فروش سهام کند، اگرچه ارزش سهام به شدت کاهش یافته است. به همین ترتیب، اگر یک سهامدار عمده ورشکسته شود، نمی‌تواند دارایی‌های شرکت را به منظور بازپرداخت بدهی‌ها به طلبکاران خود بفروشد.

برای آشنایی بیشتر با بورس و مفاهیم مربوط به آن، می‌توانید به فیلم آموزش مقدماتی ورود به بازار بورس و نکات کاربردی مراجعه کنید. لینک مربوط به این آموزش در ادامه آورده شده است.

برای مشاهده فیلم آموزش مقدماتی ورود به بازار بورس و نکات کاربردی + اینجا کلیک کنید.

در درس اول این آموزش، مقدمات و آشنایی اولیه با بازار بورس و سهام مورد بحث قرار گرفته است. موضوع درس دوم، شناخت کلی و نکات مهم در ورود به بازار بورس است. ورود به سایت‌های مربوط به سازمان بورس و ثبت نام در سجام موضوع درس سوم این فیلم آموزشی است. در درس چهارم راهنمایی‌های کاربردی درباره آشنایی با اصطلاحات و انواع قرارداد و صندوق ارائه شده است. آشنایی با مفاهیم سرمایه‌گذاری، انواع بورس و عرضه اولیه از دیگر موضوعاتی است در درس پنجم بیان شده است. درس ششم نیز، مروری بر ابزارهای تحلیل تکنیکال را پوشش می‌دهد. در نهایت، موضوع درس هفتم این فیلم آموزشی، آشنایی با سامانه کدال و کارگزاری‌ها است.

حقوق صاحبان سهام چیست ؟

سهامداران در واقع سهام عرضه شده شرکت را دارند و خود شرکت صاحب دارایی‌هایی است که مالک آن‌ها است. بنابراین اگر مالک 33 درصد سهام یک شرکت باشید و ادعا کنید که مالک یک سوم آن شرکت هستید، اشتباه است. در عوض، اگر بگویید 100 درصد از یک سوم سهام شرکت را در اختیار دارید، صحیح است. سهامداران نمی‌توانند هر کاری دلشان خواست با یک شرکت یا دارایی‌های آن انجام دهند. سهامدار نمی‌تواند با این استدلال که سهام شرکت را دارد، یکی از صندلی‌های آن را بردارد؛ زیرا آن صندلی متعلق به شرکت است، نه سهامدار. این امر به عنوان «جدایی مالکیت و کنترل» شناخته می‌شود.

شاید این سؤال پیش بیاید که حق سهامدار نسبت به سهام چیست ؟ مالکیت سهام به سهامدار حق رأی در جلسات مجمع را می‌دهد و در صورت توزیع سود سهام (که سود شرکت است) می‌تواند آن را دریافت کند. همچنین شرکت این حق را به سهامدار می‌دهد که سهام خود را به شخص دیگری بفروشد.

اگر شما صاحب اکثریت سهام باشید، قدرت رأی شما افزایش می‌یابد، به گونه‌ای که می‌توانید با تعیین هیئت مدیره، مستقیماً جهت حرکت شرکت را کنترل کنید. این امر هنگامی آشکار می‌شود که یک شرکت به خرید شرکت دیگری اقدام کند؛ شرکت خریدار به دنبال خرید ساختمان، میز و صندلی‌ها و کارمندان نیست، بلکه همه سهام را خریداری می‌کند. هیئت مدیره مسئولیت افزایش ارزش شرکت را بر عهده دارد و غالباً با استخدام مدیران حرفه‌ای یا افرادی مانند مدیرعامل این کار را انجام می‌دهد.

البته برای اکثر سهامداران معمولی، عدم توانایی در مدیریت شرکت چیز عجیبی نیست. اهمیت سهامدار بودن در این است که شما حق دارید بخشی از سود شرکت را دریافت کنید و آنچه مهم است، بنیاد ارزش سهام خواهد بود. هرچه سهام بیشتری داشته باشید، سهم سود شما بیشتر می‌شود. با وجود این، بسیاری از شرکت‌ها سود سهام را پرداخت نمی‌کنند و در عوض سود را در جهت رشد شرکت صرف می‌کنند. البته این درآمدهای حفظ شده هنوز هم در ارزش سهام وجود دارند.

تفاوت سهام ممتاز و سهام عادی

در حالت کلی، دو نوع اصلی سهام وجود دارد: «ممتاز» (Preferred) و «عادی» (Common). سهام عادی معمولاً به صاحب آن این حق را می‌دهد که در جلسات سهامداران رأی دهد و سود سهام خود را که توسط شرکت پرداخت می‌شود دریافت کند. سهامداران ممتاز عموماً از حق رأی برخوردار نیستند، اگرچه ادعای بالاتری نسبت به دارایی و درآمد نسبت به سهامداران عادی دارند. به عنوان مثال، صاحبان سهام ممتاز (مانند لری پیج، مؤسس و مدیر گوگل) سود سهام خود را قبل از سهامداران عادی دریافت می‌کنند.

شرکت‌ها می‌توانند هر زمان که نیاز به جذب پول داشته باشند، سهام جدیدی را عرضه کنند. این موضوع روند مالکیت و حقوق سهامداران موجود را کمرنگ می‌کند (مشروط بر اینکه آن‌ها هیچ سهم جدیدی خریداری نکنند). شرکت‌ها همچنین می‌توانند در خرید سهام مشارکت داشته باشند تا سهامداران موجود ارزش و نقش خود را حفظ کنند.

جالب است بدانید که ٰاولین سهام عادی که تاکنون صادر شده توسط «شرکت هند شرقی هلند» (Dutch East India Company) در سال 1602 بوده است.

تفاوت سهام و اوراق قرضه

اما تفاوت اوراق قرضه و سهام چیست ؟ سهام‌ توسط شرکت‌ها برای افزایش سرمایه، عرضه و تقسیم می‌شود تا شرکت‌ها بتوانند کسب‌وکار خود را توسعه داده و یا پروژه‌های جدید را پیش ببرند. تفاوت‌های مهمی بین کسی در هنگام عرضه سهام (در بازار اولیه) خرید می‌کند نسبت به کسی که از سهامدار دیگری (در بازار ثانویه) سهام شرکت را می‌خرد وجود دارد. وقتی شرکت سهامی عرضه می‌کند، در ازای پول این کار را انجام می‌دهد.

اوراق قرضه اساساً از چند جهت با سهام متفاوت است. اول اینکه صاحبان اوراق قرضه طلبکار شرکت هستند و حق دریافت سرمایه اصلی خود را دارند. در صورت ورشکستگی، طلبکاران نسبت به سایر ذینفعان اولویت قانونی دارند و در صورتی که شرکتی مجبور به فروش دارایی به منظور پرداخت باشد، آن‌ها در اولویت اول هستند. از طرف دیگر، سهامداران در ردیف آخر قرار دارند و غالباً در صورت ورشکستگی چیزی یا پولی دریافت نمی‌کنند. این بدان معنی است که سرمایه‌گذاری سهام پرریسک‌تر از اوراق قرضه است.

جمع‌بندی

خلاصه مهم‌ترین مطالبی که در این آموزش برای پرسش به این پاسخ که سهام چیست بیان کردیم، به شرح زیر است:

• سهام نوعی تضمین است که نشان دهنده مالکیت نسبی سهامدار نسبت به شرکت است.
• شرکت‌ها برای جذب سرمایه سهام خود را عرضه می‌کنند.
• دو نوع اصلی سهام وجود دارد: عادی و ممتاز.
• سهام به طور عمده در بورس اوراق بهادار خریداری و فروخته می‌شود، گرچه می‌توان فروش خصوصی نیز داشت.
• از نظر تاریخی، سهام بیش از سایر سرمایه‌گذاری‌ها در طولانی مدت عملکرد مناسبی داشته است.
• ریسک سهام نسبت به اوراق قرضه بیشتر است.

در این مطلب، سعی کردیم تا به مهم‌ترین پرسش‌های سهام چیست و سها‌م‌دار کیست، پاسخ دهیم. همچنین انواع سهام و محدوده اختیاراتی که مالکیت سهام در اختیار یک فرد می‌گذارند را مرور کردیم. اکنون از شما دعوت به عمل می‌آوریم تا از طریق بخش نظرات دیدگاه‌های خود را در این رابطه با ما در میان بگذارید؛ پرسش‌هایی که فکر می‌کنید هنوز بی‌پاسخ مانده‌اند را مطرح کنید، یا اگر سخنی دارید که تصور می‌کنید به غنای این مطلب خواهد افزود، آن را حتماً با سایر مخاطبین به اشتراک بگذارید.

سلب مسئولیت مطالب اقتصاد: این مطلب صرفاً‌ با هدف افزایش آگاهی عمومی در حوزه اقتصاد نوشته شده است. برای سرمایه‌گذاری،‌ تجارت و آگاهی دقیق از قوانین مربوط به آن‌ها، لازم است حتماً از دانش و مشاوره افراد متخصص کمک گرفته شود. دقت داشته باشید که قوانین بازار سرمایه و قوانین تجاری و اقتصادی کشور، همواره در حال تغییر هستند و بر همین اساس، ممکن است برخی موارد ذکر شده در این مطلب، دیگر صحت نداشته باشند. مسئولیت هر گونه بهره‌برداری از این نوشتار با هدف سرمایه‌گذاری، تجارت، کسب درآمد و غیره، بر عهده خود افراد بوده و مجله فرادرس هیچ مسئولیتی در این رابطه ندارد. برای اطلاعات بیشتر + اینجا کلیک کنید.

مطلبی که در بالا مطالعه کردید بخشی از مجموعه مطالب «آموزش بورس رایگان به زبان ساده» است. در ادامه، می‌توانید فهرست این مطالب را ببینید:

اگر این مطلب برای شما مفید بوده است، آموزش‌ها و مطالب زیر نیز به شما پیشنهاد می‌شوند:

بازار ثانویه چیست و چه ساختاری دارد؟

دریافت لینک صفحه با کد QR

استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه نورث‌ ایسترن آمریکا: چاره ایران تشکیل بورس ارز است

بازار ثانویه ساختار نادرست را اصلاح نمی‌کند

ایلنا , 25 تير 1397 ساعت 10:20

گروه اقتصادی: استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه نورث‌ ایسترن آمریکا اظهار داشت: تصمیم اخیر دولت برای ایجاد بازار مبادله ارز بین صادر کنندگان و وارد کنندگان گام کوچکی در جهت اصلاح بازار ارز است. ولی هیچ یک از این دو ساختار نادرست را اصلاح نمی‌کند چون همچنان ارز چند نرخی است و از سوی دیگر به جز این بازار اخیر، نرخ ارز برای دیگر خریداران از سوی دولت تعیین می‌شود و این نرخ‌ها همگی پایین‌تراز نرخ تعادلی هستند.

کامران دادخواه ( استاد دانشگاه و اقتصاددان) در مورد تشکیل بازار ثانویه گفت: در سیستم ارزی ایران دو سیاست ساختاری نادرست موجب زیان‌های فراوان به اقتصاد ایران و شیوع فساد و سواستفاده شده‌اند؛ چند نرخی بودن ارز و تعیین دستوری نرخ‌ها.

بازار ثانویه ساختار نادرست را اصلاح نمی‌کند
وی ادامه داد: تصمیم اخیر دولت برای ایجاد بازار مبادله ارز بین صادر کنندگان و وارد کنندگان گام کوچکی در جهت اصلاح بازار ارز است. ولی هیچ یک از این دو ساختار نادرست را اصلاح نمی‌کند. چون هم‌چنان ارز چند نرخی است و از سوی دیگر به جز این بازار اخیر، نرخ ارز برای دیگر خریداران از سوی دولت تعیین می‌شود و این نرخ‌ها همگی پایین‌تر از نرخ تعادلی هستند.وی تصریح کرد: در واقع دولت ایران به تولید کنندگان خارجی یارانه می‌پردازد. اما ایجاد این بازار جدید به خوبی مکانیسم فساد و سوءاستفاده از سیستم را آشکار کرده است.

چاره بازار ارز ایران تشکیل بورس ارز است
دادخواه با طرح این سوال که چاره چیست و چه باید کرد؟ گفت: پاسخ ایجاد یک بورس آزاد ارز است که در آن یک نرخ همگانی ارز از طریق فرایند عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. همه کسانی که نیاز به ارز دارند می‌توانند آن را در این بازار بخرند و کسانی که بخواهند می‌توانند ارز خود را در بازار عرضه کرده به قیمت تعادلی بفروشند.وی اضافه کرد: دو نکته درباره این بازار نیاز به گفت‌وگو و تشریح دارد؛ نخست آن که بخش عمده درآمد ارزی ایران از طریق فروش نفت و در دست دولت است. دوم آن که برخی استدلال می‌کنند، برای واردات کالاهای ضروری و مورد احتیاج مردم، باید ارز با نرخ ارزان در اختیار وارد کنندگان قرار گیرد.

برخی واردکنندگان با رشوه، ارز ارزان دریافت می‌کنند
استاد دانشگاه بوستون تاکید کرد: نخست به موضوع دوم می پردازیم؛ اکنون باید برای مردم ایران روشن شده باشد که وارد کننده در محاسبه این که بر اساس چه قیمتی کالای وارداتی را بفروشد، نرخ بازار آزاد ارز را منظور می‌کند. گذشته از آن که با پرداخت رشوه می‌تواند بخشی از ارز خریداری شده را در بازار آزاد بفروشد و بی‌دردسر مبلغ هنگفتی به جیب بزند.

دولت به تولیدکنندگان خارجی یارانه می‌پردازد
وی ادامه داد: اما حتی فرض کنیم، فرض محال، که این وارد کنندگان دنبال منافع خود هستند، همه از قدیسان بوده و قیمت عرضه کالای خود را بر اساس نرخ رسمی تعیین می‌کنند. در این شرایط کالای خارجی به قیمت پایین عرضه می‌شود، پس تولید کننده داخلی اگر وجود داشته باشد امکان رقابت ندارد وهیچ سرمایه گذاری هم وارد این بازار نمی‌شود چون به دلیل ارزان بودن کالای خارجی، امکان رقابت وجود ندارد. به زبان ساده دولت به تولیدکنندگان خارجی یارانه می‌پردازد چون بخش عمده ارز ارزان از طریق دولت به بازار عرضه می‌شود.

دولت باید بودجه‌ای برای بیمه درمانی کنار بگذارد
دادخواه در مورد تاثیر این بازار بر کالاهای اساسی گفت: کسانی ممکن است بگویند که برای کالاهای خیلی ضروری مانند دارو این کار قابل توجیه است. خیر، در چنان مواردی دولت باید بودجه‌ای برای بیمه درمانی کنار بگذارد. اما این امکان همچنان وجود داشته باشد که تولید کننده ایرانی همان دارو را در داخل تولید کند.وی یادآور شد: اگر همچنان در لزوم آزاد کردن نرخ ارز تردید دارید بیاد آورید که چین نه تنها ارز را ارزان‌تر از بازار نمی‌فروشد بلکه با تمهیداتی باعث می‌شود قیمت دلار در بازار بالاتر از نرخ تعادلی باشد، آن‌چنان که صدای آمریکا هم درآمده است.

بودجه ریالی و بودجه ارزی تدوین شود
این اقتصاددان در مورد فروش ارز نفتی و تاثیر آن گفت: می‌دانیم که بخش عمده درآمد ارزی ایران و همین طور بخش عمده درآمدهای دولت از فروش نفت تامین می‌شود. برای آن که از این منبع اصلی درآمد درست استفاده شود دو پیشنهاد را می‌توان در نظر گرفت. نخست دولت باید دو بودجه تدوین کند، بودجه ریالی و بودجه ارزی.وی اضافه کرد: درآمد نفتی دولت به سه مصرف اصلی تخصیص داده می‌شود. نخست، مخارجی که دولت می‌باید بامصرف ارز خارجی انجام دهد از جمله خرید اسلحه از خارج، مخارج ارزی سفارت‌خانه‌ها و مانند آنها. دوم بخشی از درآمد نفت که دولت می‌تواند برای واردات کالا و خدمات به بخش خصوصی بفروشد. این میزان باید بر اساس نیاز دولت برای مخارجی که نمی‌توان از طریق مالیات و دیگر درآمدهای ریالی دولت تامین کرد برآورد شود. این میزان ارز به طریقی که خواهیم گفت در بازار آزاد ارز فروخته می‌شود و معادل ریالی آن به بودجه ریالی می‌رود. آنچه از درآمد ارزی باقی می‌ماند، دولت آن را در صندوق ذخیره دولتی( Sovereign Fund) می‌گذارد.

پول صندوق ذخیره قانونی برای مخارج عادی نیست
این استاد دانشگاه در مورد کارکرد صندوق ذخیره دولتی گفت: دولت می‌تواند در زمان نیاز و تحت شرایطی از پول صندوق استفاده کند، اما بطور معمول این پول برای مخارج عادی نیست. آنچه که دولت از درآمد ارزی برای عرضه در بازار ارز کنار گذاشته در پنج روز هفته که بازار باز و معاملات جریان دارد، به طریق مشخصی عرضه می‌شود.وی اظهار داشت: فرض کنیم که بازار پنج روز در هفته و در مجموع پنجاه هفته در سال فعالیت می‌کند، باز فرض کنیم که دولت می‌خواهد دو میلیارد دلار در سال را به ریال تبدیل کند. در این صورت از آغاز سال دولت رسما اعلام می‌کند که در این سال در روزهایی که بازار باز است روزی هشت میلیون دلار در بازار عرضه می‌کند، البته این کار ساعت به ساعت انجام می‌شود.دادخواه گفت: افزون بر این اگر در هر روزی نرخ ارز بیش از سه دهم درصد افت کند، همان لحظه عرضه ارز از سوی دولت برای آن روز متوقف می‌شود و فردا از سر گرفته می‌شود. البته سه دهم درصد برای مثال است و میزان دقیق نیاز به محاسبه و آزمون دارد.